622 623

Ryc. 230. W rzęchy. A — Cephalobenit lerapoda. B — budowa wewnętrzna samicy Lingualula serraia. C — ostatnie stadium larwalne L. serraia, D — larwa Porocephalus sp.; d — otwór odbytowy, g — gardziel, j — jajnik, k — kolec, m — macica, o — otwór gębowy, p — przewód pokarmowy.

2 — zbiornik nasienia

zewnętrznie pierścieniowana. Liczba pierścieni jest stała dla gatunku. Są one przejawem metamerii zewnętrznej. Postacie dojrzałe u części gatunków i postacie młodociane w wszystkich gatunków, są pokryte gęsto ułożonymi pierścieniami oskórkowych kolców (ryc. 230C). Otwór odbytowy osadzony jest na końcu tułowia.

Budowa wewnętrzna

W rzęchy nie mają układów oddechowego, krwionośnego i wydalniczego.

Pokrycie ciała. Ciało okryte jest cienkim porowatym oskórkiem. zawierającym chitynę. W okresie larwalnym oskórek okresowo linieje. Wytwarza go cienki naskórek, w którym występują licznie jednokomórkowe gruczoły, produkujące substancje śluzowate wydzielane na zewnątrz oskórka. Niżej, pod naskórkiem, występują mięśnie okrężne i podłużne, tworzące z naskórkiem wór powłokowy. Mięśnie są poprzecznie prążkowane. Okrężne mięśnie ułożone są metamerycznie.

I kład nerwowy jest zbudowany różnie. Centralne jego części występują w warstwie mięśni wora powłokowego. U prymitywniejszych gatunków występują parzyste zwoje mózgowe, położone nad gardzielą, obrączka około-przełykowa i brzuszny pień nerwowy, z zaznaczającymi się na nim trzema lub czterema parami zwojów, ułożonymi metamerycznie. U innych gatunków zwojów mózgowych brak, jest tylko obrączka okołoprzełykowa. a od niej odchodzi 8 par nerwów bocznych i I —2 par pni brzusznych. Znane są także gatunki, u których występuje obrączka okołoprzełykowa łącząca się pod przełykiem z dużym zespołem komórek nerwowych, powstałych z połączonych ze sobą zwojów brzusznych, od którego odchodzą nerwy obwodowe.

Narządy zmysłów. Nie występują wyspecjalizowane narządy zmysłów. Wrzęchy mają tylko pojedyncze komórki czuciowe, szczególnie licznie występujące w przedniej okolicy ciała.

Jama ciała jest celomą, obszerną, wyścieloną nabłonkiem perytonealnym, podzieloną krezkami. Krezki, grzbietowa mniejsza i brzuszna większa, zawieszają w jamie ciała układ pokarmowy.

Układ pokarmowy zbudowany jest prosto. Otwór gębowy prowadzi do krótkiej jamy gębowej, przechodzącej w przedgardziel i umięśnioną gardziel, dalej występują przełyk, rurowate jelito środkowe i krótkie jelito tylne, uchodzące na końcu ciała. Nabłonki gardzieli i jelita środkowego pokryte są mikrokosmkami, reszta układu pokarmowego wyścielona jest oskórkiem. Wrzęchy pobierają płynny pokarm, u podstaw haków uchodzą gruczoły produkujące wydzieliny o charakterze litycznym częściowo rozkładające tkanki gospodarza.

Układ rozrodczy. Wrzęchy są rozdzielnopłciowe. Samice są większe. Gonady położone nad przewodem pokarmowym, wydłużone. Jajnik jest nieparzysty, rzadziej parzysty. Jajnik lub jajniki połączone są z dwoma jajowodami, które otaczając układ pokarmowy schodzą ku stronie brzusznej, łączą się w nieparzystą macicę, w części końcowej wykształconą w pochwę, otwierającą się przed odbytem. Na macicy osadzone są 2 woreczki nasienne. Jądra są parzyste. Nasieniowody łączą się i tworzą pęcherzyk nasienny, od którego wychodzą dwa przewody do dwóch torebek prądowych. Do wierzchołków tych torebek dołączone są dwa przewody, które w niewielkiej odległości za torebkami łączą się we wspólny przewód, otwierający się gonoporem po stronie brzusznej, pośrodku tułowia. W torebkach prądowych występują dwa prącia, wysuwane na zewnątrz przez gonopor. Nie mają one ujść, służą tylko do rozszerzania otworu płciowego samicy w czasie kopulacji i ułatwiają wnikanie spermy wydostającej się z gonoporu męskiego.

ROZMNAŻANIE I ROZWÓJ

Samice są jajożyworodne. Zapłodnienie jest wewnętrzne. Samice bytujące u układzie oddechowym żywiciela ostatecznego składają kilka milionów jaj dziennie, które wydostają się na zewnętrz przez otwory nosowe, wraz z wydzielinami śluzowatymi (możliwa jest autoinfekcja żywiciela ostatecznego wydalonymi jajami). Żywiciel pośredni zakaża się jajami przez usta. W jego układzie pokarmowym z jaj wylęgają się larwy. Mają one dwie (rzadko 4) pary wyrostków, które uznawane są za jednogalęziowe odnóża larwalne (ryc. 230D), ze względu na ruchy, jakie wykonują za pomocą wyodrębnionych

623