764 765

Ryc. 275. Stizykwa, budowa wewnętrzna; a — ampułka, b — brzuszne naczynie układu pseudohemalncgo, c — czułek, d — odbyt, g — gonada, h — okrężne naczynie układu pseudohemalnego. j — jelito, k — kloaka, ł — płuco wodne, n — nóżka, p — pęcherz Poliego, r— gonopor, u — układ wodny, w — naczynie grzbietowe układu wodnego, v — narząd Cuviera

łe i żyjące w norach, zgarniają pokarm z podłoża czułkami wraz z mułem i piaskiem.

Oddychanie. Pelagiczne gatunki oddychają całą powierzchnią ciała, inne mają płuca wodne, cienkościenne parzyste; lewe i prawe, drzewiasto poroz-gałęziane narządy uchodzące do kloaki (ryc. 275). Woda wciągana jest do płuc wodnych poprzez ich własne skurcze i skurcze kloaki i z dużą siłą okresowo wyrzucana. Płuco lewe jest gęsto oplecione zatokami układu krwionośnego i tlen dyfunduje do tego układu, a z prawego płuca tlen dyfunduje bezpośrednio do płynu celomatycznego

Układ krwionośny jest typowo wykształcony. Zatoki otoczone są włóknami mięśniowymi i mogą się kurczyć. Rytmicznie kurczy się podłużna zatoka grzbietowa, a w okolicy przejścia jelita środkowego w tylne występują rozszerzenia zatok silniej umięśnione, w liczbie 120 do 150, tworzące komory tętniące, które głównie popychają płyn układu krwionośnego. Płyn zawiera hemocyty z hemoglobiną, która u części gatunków nadaje ciału czerwonawą barwę.

Układ okołokrwionośny jest zbudowany podobnie jak u innych szkarłupni. Zespół osiowy nie występuje.

Układ wodny jest podobnie zbudowany jak u innych szkarłupni. U nielicznych strzykw kanał kamienny ma bezpośrednie połączenie ze środowiskiem zewnętrznym, u większości otwory płytki madreporowej nie otwierają się na zewnątrz ciała, a do procelomy. Na kanale okrężnym występują jeden lub do 50 dużych pęcherzy Poliego, które są rezerwuarami płynu dla czułków (ryc. 275). Kanały promieniste rozciągają się do przodu ciała, dają rozgałęzienia do czułków i następnie przedłużają się ku tyłowi ciała. Odchodzą od nich nóżki z ampułkami, które u prymitywnych gatunków mają na końcach przyssawki.

Narządy Cmiera, występują u większości strzykw, mają znaczenie obronne. Są to parzyste cewkowate, wielokomórkowe gruczoły przyczepione do postaw

plac wodnych, produkujące holoturinę (zawierającą saponinę, substancję trują* cą), albo substancję lepką. Przy podrażnieniu strzykwy, narządy Cuviera są wyrzucane poprzez kloakę i rozpadają się, a uwolnione substancje paraliżują, albo oblepiając unieruchamiają wroga (ryc. 275).

Wydalanie. Zbędne produkty metabolizmu wyłapują cclomocyty i wydostają się do środowiska zewnętrznego poprzez ściany płuc wodnych.

Układ rozrodczy. Strzykwy są przeważnie rozdzielnopłciowe, hermafrodyty są nieliczne. Gonady są pojedyncze, położone w przedniej części ciała, mają krótki gonodukt, otwierający się pomiędzy czułkami (ryc. 275).

ROZMNAŻANIE I ROZWÓJ

Zapłodnienie u większości strzykw jest zewnętrzne. U części gatunków jaja z gonad dostają się do celomy, rozwijają się w niej i u tych form zapłodnienie jest wewnętrzne, a larwy wydostają się z celomy przez pęknięcie ściany ciała w okolicy kloaki. U ok. 30 gatunków antarktycznych samice noszą rozwijające się jaja pomiędzy czułkami.

Rozwój, do stadium gastruli, zachodzi podobnie jak u rozgwiazd. Gastrula rozwija się w larwę zwaną usznicą (aurikularią, ryc. 274, fot. 32A), z dwoma pasami rzęsek odchodzących ku tyłowi ciała, uszowato wygiętych. Ogólnie ujmując, larwa jest podobna do dwurzęsicy, ale nie ma ramion. Usznica jest planktotropowa, przekształca się w kolejne stadium, zwane doliolarią (ryc. 274C), o kształcie beczułkowatym, z 3 —5 pasami rzęsek. U części strzykw z jaja bezpośrednio wylęga się lecitotropowa doliolaria (częściej zwana witel-larią), podobna do larwy liliowców i niektórych wężowideł, a w przypadku rozwijania się jaj w celomie nie powstają larwy.

REGENERACJA

Strzykwy cechują duże zdolności do regeneracji, szybko regenerują czułki i narząd Cuviera. U niektórych gatunków występuje osobliwa autotomia, zwana ewisceracją, polegająca na wyrzuceniu i regeneracji wnętrzności, łącznie z układem pokarmowym i gonadami. Ewisceracja występuje przy podrażnieniu strzykwy, np. przy zaatakowaniu przez wroga, albo spontanicznie. Spontaniczna zachodzi okresowo i ma za zadanie odnowienie narządów wewnętrznych przeładowanych zbędnymi produktami metabolizmu.

SYSTEMATYKA

Strzykwy rozdziela się na 6 rzędów, głównie w zależności od wykształcenia czułków.

Rząd: Dactylochirotida

Czułki w liczbie 10—30, proste. Nóżki z przyssawkami. Szkielet wewnętrzny zbudowany z płytek luźno zestawionych, giętki. Ciało zgięte w kształcie litery U.