648 649

Układ krwionośny. Serce jest krótkie. Składa się ze zwężonego przedsionka i szerokiej komory. Otoczone jest jednolitym workiem okołosercowym. Położone jest w tyle worka trzewiowego, po stronie grzbietowej. Krew doprowadzana jest do serca żyłą, łączącą się z przedsionkiem i wyprowadzana jest tętnicą komorową.

Układ rozrodczy. Tarczkonogi są rozdzielnopłciowe. Gonady mają nieparzyste, długie cewkowate, położone nad układem pokarmowym (ryc. 239C). Dwa orzęsione przewody łączą gonadę z workiem okołosercowym. Od tylnej części worka okołosercowego wychodzą dwa przewody, rozszerzone w częściach końcowych, przechodzące w płytkie rynienki, zlokalizowane bo bokach skrzeli, w jamie skrzelowej. Worek okołosercowy pośredniczy w wyprowadzaniu komórek rozrodczych z gonad.

ROZMNAŻANIE I ROZWÓJ

Zapłodnienie jest zewnętrzne. Rozwój zarodkowy i pozazarodkowy są nieznane.

SYSTEMATYKA

Chaetoderma nitidulum, do 8 cm długa, gęsto pokryta kolcami, występuje w Morzu Północnym.

Gromada: bezpłytkowce — Aplacophora

Synonimy: bruzdobrzuchy — Solenogaslres; bruzdonogi; Neomeniomorpha

Diagnoza: mięczaki o ciele robakowato wydłużonym, objętym płaszczem, nie zrośniętym, pozostawiającym po stronie brzusznej szczelinę, nie wytwarzającym szkieletu zewnętrznego; głowa i noga szczątkowe.

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Mięczaki morskie, żyjące w wodach pełnosłonych. Występujące od sublitoralu do największych głębin. Najliczniej występują w strefie pomiędzy 350— 1 000 m p.p.m. Pełzają po dnie, zagrzebują się w mule, wystawiając nad powierzchnią dna tylną część ciała. Kilka gatunków, o ciele bardzo drobnym, żyje w piasku dna, niektóre żyją, jako półpasożyty, na stułbiopławach i koralowcach. Gatunki żyjące na koralowcu czerwonym, przez odpowiednie ustawienie łusek wapiennych, pokrywających ich ciało, mogą przybierać barwę ochronną, gdyż na czerwonym tle ciała koralowca, występują wtedy odbicia światła przechodzące na ciało mięczaka. Opisano ok. 200 współcześnie żyjących gatunków.

MORFOLOGIA FUNKCJONALNA Budowa zewnętrzna

Ciało bezpłytkowców jest od 1 do 30 mm długie, robakowate z podłużną bruzdą po stronie brzusznej (ryc. 240A, B), wydłużone w osi przednio-tylnęj.

Ryc. 240. Bezpłytkowce. A — Pruvotina sp., strona brzuszna, B — Neomenia sp., strona brzuszna. C — Spengelonemia sp., budowa wewnętrzna. Wg Scheltema i Moru 1984; a—noga, b—brzuszny pień nerwowy, c—przełyk, d — gonada, f — odontofor, g—gruczoł ślinowy, n — narząd zmysłowy nadgębowy, o—otwór gębowy, p—narząd zmysłowy podgębowy, r— rowek brzuszny, s—skrzełe, t — tarka, u — uchyłek żołądka, y — zwój odbytowy, z — zwój mózgowy, ż — żołądek

Głowa jest szczątkowa, występuje w formie małego płata, z przodu ciała, bez oczu i czułków.

Worek trzewiowy jest wydłużony, jego płaszcz zwisa ku stronie brzusznej i obejmuje całe ciało. Fałdy płaszcza ciasno przylegają do wora trzewiowego, nie zrastają się po stronie brzusznej, pozostawiają płytką rynienkę, będącą szczątkową jamą płaszczową. Z przodu ciała, na wysokości otworu gębowego rynienka jest rozszerzona i na brzegach ma szczególnie długie rzęski. Dalej ku tyłowi, ale blisko przedniej części ciała, rynienka znowu się rozszerza w okolicy, w której w worku trzewiowym występuje wazowate zagłębienie wysiane długimi rzęskami i mające w naskórku duże gruczoły, produkujące substancję śluzowatą. W tyle ciała, po stronie brzusznej, rynienka rozszerza się w komorę płaszczową, zwaną także komorą odbytową, gdyż do niej uchodzą odbyt i gonopory. W komorze u niektórych gatunków występują skrzela wtórne (ryc. 240A). U części gatunków rynienka nie dochodzi do komory płaszczowej, a kończy się przed nią, wskutek zrośnięcia się brzegów płaszcza. Płaszcz może być także częściowo zrośnięty z przodu ciała. Strona grzbietowa worka trzewiowego u niektórych bezpłytkowców jest wyciągnięta w wałkowaty, płatowaty, albo karbowany fałd.

Noga jest szczątkowa. Ma kształt niewielkiego podłużnego fałdu, różnie zaznaczonego u poszczególnych gatunków, wyrastającego z brzusznej części wora trzewiowego, orzęsionego, sterczącego do bruzdy brzusznej.

649