672 673

Rząd: Aeo/ida

Morskie, kosmopolityczne. Nagie. Po bokach ciała wtórne wyrostki skrze* Iowę, u niektórych form długie, złożone lub proste cerata. Część gatunków bez wyrostków na ciele o pokroju robakowatym. Odżywiają się parzydeł-kowcami.

Wełpa brodawkowa — AeoHdia papillosa ma wtórne skrzela w postaci kolcowatych wyrostków i cerata. Północny Atlantyk.

Podgromada: płucodyszne — Pulmonata

Diagnoza: bnuchonogi o jamie płaszczowej przystosowanej do oddychania.

Kosmopolityczne, większość lądowa, część słodkowodna, nieliczne morskie. Ok 36000 gatunków (w Polsce ok. 200). Ściana jamy płaszczowej przystosowana do oddychania. Jama płaszczowa przed sercem, rzadko z tyłu ciała lub nie występuje. Skrzeli brak. Muszla spiralnie zwinięta, czapeczkowata, mniej lub bardziej uwsteczniona, albo brak. Wieczko występuje rzadko. Muszle zamykane pod zimę lub w okresach suszy epifragmą. Otwór płciowy przed jamą płaszczową. Spoidła boczno-trzewiowe nieznacznie skręcone albo, jak u większości gatunków, nie skręcone i silnie skrócone. Układ nerwowy skoncentrowany. Jeden przedsionek, jedno metanefrydium. Jama gębowa ze szczęką górną i tarką. Hermafrodyty. W rozwoju nie występują larwy wolne.

Podrząd rozdziela się na 4 rzędy, w zależności od wykształcenia muszli, czułków i oczu.

Rząd: prapłucodyszne — Archaeopulmonata

Żyją głównie w strefach subtropikalnych i tropikalnych, przy brzegach i na brzegach mórz oraz na lądzie w siedliskach bardzo wilgotnych (w tym w jaskiniach), nielicznie w klimacie chłodnym i umiarkowanym. Okryte muszlą, z licznymi skrętami. Ujście muszli z ząbkami lub karbami. Oczy u nasady czułków.

Białka trójzęba — Carychium tridentatum, do 2,3 mm długa, występuje w Polsce w miejscach cienistych, wilgotnych, w lasach w ściółce i mchu.

Rząd: nasadooczne — Basommatophora

Żyją w wodach słodkich i słonawych. Kosmopolityczne. W Polsce ok. 32 gatunki. Okryte muszlą. Oczy w pobliżu nasady czułków. Jama płucna przed sercem. Nieliczne gatunki bez oczu i czułków.

Rozdętka pospolita — Physa fontinalis, do 12 mm wysoka, z muszlą o tępym szczycie, jest pospolita w naszych wodach słodkich.

Błotniarka stawowa — Lymnaea stagnalis, do 7 cm wysoka, jest naszym największym i najpospolitszym brzuchonogiem słodkowodnym .występującym we wszystkich typach zbiorników. Odżywia się głównie roślinami.

Błotniarka moczarowa — Lymnaea truncatula, do 1S mm wysoka, występuje u nas w niewielkich zbiornikach słodkowodnych oraz na 2 ich brzegach (na dnie do 3000 osobników na 1 m²). Jest głównym żywicielem pośrednim motylicy wątrobowej.

Zatoczek rogowy — Planorbarius (s. Planorbis) corneus, ma muszlę skręconą w jednej płaszczyźnie nad nogą. W Polsce pospolity i liczny, występuje w zbiornikach słodkowodnych z bogatą roślinnością.

Rząd: trzonkooczne — Stylommatophora

Brzuchonogi lądowe, kosmopolityczne. Mają dwie pary czułków, na górnej parze oczy. Muszla różnie wykształcona lub brak. Ok. 15000 gatunków (w Polsce ok. 190).

Pomrowik siatkowany — Deroceras reticulatum, ma muszlę szczątkową, ukrytą. Do 6 cm długi. Żeruje w nocy, na ok. 140 gatunkach roślin, pojawia się masowo w lecie, przy pogodzie chłodnej i wilgotnej. Jest dotkliwym szkodnikiem upraw ogrodowych i polnych.

Ślimak winniczek — Heli;c pomada, o rozmiarach muszli 50 x 45 mm, żywi się roślinami, zimuje w ściółce, jadalny, hodowany.

Rząd: Systellommatophora

Synonim: Soleolltera

Brzuchonogi stref subtropikalnych i tropikalnych, lądowe i ziemnowodne (występują na brzegach mórz). Roślinożerne i drapieżne. Mają dwie pary albo parę czułków, na czułkach para oczu. W przeciwieństwie do reszty płucodysz-nych, mają otwór odbytowy z tyłu worka trzewiowego. Część ma jamę płaszczową (z tyłu ciała), część gatunków bez jamy.

Gromada: małże — Bivalvia

Synonim: blaszkoskrzelne — Lamellibranchiata

Diagnoza: mięczaki o ciele dwubocznie spłaszczonym, bez głowy, zbudowanym z worka trzewiowego, okrytego dwoma bocznymi fałdami płaszcza, wytwarzającymi dwuklapową muszlę oraz z nogi; oddychające blaszkowatymi skrzelami.

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Małże żyją głównie w morzach, ok. 1/5 gatunków żyje w wodach słodkich. Są mięczakami dennymi, mało ruchliwymi, albo osiadłymi. Żyją zagrzebane w piasku lub mule zbiorników wodnych (ryc. 248B, C), niektóre wiercą

673