70q

WYKŁAD 5

zwięźle, w sposób uporządkowany’). Szersze omówienie tych zasad można znaleźć m.in. w pracach D. Zdunkiewicz (1988, 2001).

Złamanie którejś z reguł jest dla odbiorcy sygnałem, że trzeba wypowiedź rozumieć inaczej, niż zgodnie z sensem literalnym, tzn. inaczej, niż zgodnie z tym, co zostało powiedziane expliciłe. A oto podręcznikowy przykład ilustrujący wymieniony mechanizm. Na pytanie: Co stało się z kiełbasą? Odpowiedź: Nasz pies wygląda na zadowolonego powinna być zrozumiana: ‘pies zjadł kiełbasę’, inaczej bowiem zostałaby naruszona zasada odniesienia: ‘mów na temat’, a cały dialog miałby charakter niespójny. Ta informacja jednak w ogóle nie została powiedziana, ale jedynie dana do zrozumienia w sposób ukryty. Odczytanie jej jest jednak potrzebne, żeby zachować sensowność wypowiedzi (zasadę współdziałania językowego rozmówców). Na temat mechanizmów przekazywania treści ukrytych istnieje współcześnie w językoznawstwie ogromna literatura (por. s. 68).

Omawiana kwestia ma również swój aspekt ogólniejszy, związany z kreatywnym charakterem języka. Mówienie to bowiem nie produkcja automatyczna, ale twórczość, w której jest miejsce na przekraczanie schematów. Problem twórczego używania języka, ujmującego mówienie i rozumienie jako współdziałanie nadawcy z odbiorcą, stanowi współcześnie przedmiot rozwijającej się młodej dyscypliny, zwanej gramatyką dyskursu (por. m.in. van Dijk 2001). Do tego nurtu należy też gramatyka komunikacyjna Awdiejewa i Habrajskiej (Awdiejew i Habraj-ska 2004). Komunikacja opiera się na wspólnym dla nadawcy i odbiorcy systemie, który dostarcza podstawowej informacji semantycznej (tzw. semantycznej bazy standardowej). Jednakże komunikacja poza ten standard wykracza. Podstawowa baza semantyczna staje się podstawą twórczej obróbki, w wyniku której odbiorca uzyskuje ostateczne rozumienie tekstu, w ideale zgodne z intencją nadawcy. W tej końcowej interpretacji bardzo wiele elementów powstaje dzięki domyślności mówiących, ich wiedzy o świecie, wiedzy kulturowej i innych czynników pragmatycznych. Jest to kierunek badawczy niezmiernie obiecujący, można jedynie wątpić, czy operacje prowadzące do pełnego odczytania sensu wypowiedzi uda się na tyle sformalizować, żeby dać podstawę do ich zautomatyzowania (w co zdają się wierzyć niektórzy autorzy prac z tej dziedziny). Wydaje się, że interpretacje wykraczające poza reguły systemowe (a te stanowią istotę sensów np. poetyckich), pozostaną na zawsze wyłącznie domeną indywidualnego ludzkiego umysłu.

Struktura systemu językowego

Wykład

Wykład

Wykład

Wykład

Wykład

6.    Budowa systemu językowego: obraz ogólny. Podsystem fonologiczny

7.    Podsystem morfologiczny. Słowotwórstwo a fleksja: pomnażanie słownictwa i tworzenie członów wypowiedzi

8.    Podsystem składniowy

9.    Słownictwo jako system. I. Klasy funkcjonalne leksemów (tzw. części mowy)

10. Słownictwo jako system. II. Struktura semantyczna słownictwa