750 751

Ryc. 269. Węzo widia. A — osobnik dojrzały, strona aboralna, B — oflopluteus, C — przekrój przez tarczę centralną i część ramienia osobnika dojrzałego. D — tarcza centralna, strona oralna,

E _ schemat rozmieszczenia elementów szkieletu wewnętrznego w ramieniu, na przekroju

poprzecznym; a — ramię, b — płytka grzbietowa, c — tarcza centralna, g — gonada, k — kieszeń oddechowa, I — człon, n — układ nerwowy, o — otwór gębowy, p — płytka sitowa, r — gruczoł osiowy, s — ujście kieszeni oddechowej, ż — żołądek

Jama ciała, celoma, jest silnie zaciśnięta, szczególnie w ramionach, ze względu na występowanie członów.

Układ pokarmowy jest krańcowo prosto zbudowany. Otwór gębowy prowadzi do krótkiego przełyku, który łączy się z obszernym żołądkiem, występującym tylko w tarczy (ryc. 269C). Żołądek ma 10 płytkich wypukleń ustawionych promieniście, nie wchodzących do ramion. Jelito tylne nie występuje.

Drapieżne wężowidła łapią pokarm przy pomocy ramion, rozcinają płytkami gębowymi pokrytymi ząbkami i połykają. Wężowidła żyjące w jamach odżywiają się detrytusem i drobnymi organizmami, które są wyłapywane na nóżkach, zlepiane śluzowatymi wydzielinami i nóżkami popychane do otworu gębowego.

Oddychanie. Jako narządy oddechowe funkcjonują kieszenie oddechowe (skrzelowe, powłokowe) (ryc. 269D), wpuklenia ściany ciała, w liczbie pięciu, występujące promieniście na stronie oralnej. Są cienkościenne, orzęsione, kontaktują się ze środowiskiem zewnętrznym wąskimi szczelinami. Woda dostaje się do nich i wypływa przy pomocy ruchów ciała i rzęsek.

Układ krwionośny podobnie zbudowany jak u rozgwiazd.

Układ okołokrwionośny podobnie zbudowany jak u rozgwiazd.

Układ wodny. Płytka madreporowa występuje po stronie oralnej i ma tylko jeden otwór, nad nią położony jest kanał kamienny. W dalszych szczegółach układ wodny jest podobnie zbudowany jak u rozgwiazd, ale nie występują kieszenie Tiedemanna, pęcherze Poliego, a nóżki nie mają ampułek i przyssawek. Nóżki wychodzą na ramionach pomiędzy płytkami brzusznymi i bocznymi (ryc. 269D). Nie służą do lokomocji, ale mogą pomagać przy grzebaniu

Zespół osiowy jest podobnie wykształcony jak u rozgwiazd.

Wydalanie. Zbędne produkty metabolizmu wyłapują amebocyty płynu celomatycznego i wydostają się na zewnątrz organizmu poprzez ściany kieszeni oddechowych.

Układ rozrodczy. Wężowidła są w większości rozdzielnopłciowe. rzadko hermafrodytyczne.

Gonady, w liczbie od jednej do wielu, występują w nabłonku celomatycz-nym metacelu tarczy centralnej, w okolicach kieszeni oddechowych, nie mają gonoduktów. W okresie rozrodu pękają ściany gonad i kieszeni oddechowych, a gamety wydostają się z kieszeni na zewnątrz organizmu macierzystego dzięki prądom wody.

ROZMNAŻANIE I ROZWÓJ

Wężowidła rozmnażają się wegetatywnie i płciowo.

Rozmnażanie wegetatywne występuje u nielicznych gatunków i zachodzi rzadko. Przebiega podobnie jak u rozgwiazd.

Zapłodnienie jest zewnętrzne, najczęściej zachodzi w kieszeniach oddechowych. Wiele wężowideł opiekuje się potomstwem, u takich form rozwój zachodzi w kieszeniach oddechowych. Do stadium gastruli rozwój przebiega podobnie jak u rozgwiazd. Gastrula rozwija się w larwę, zwaną ofiopluteusem (ryc. 269B, fot. 32B), podobną w budowie do larwy jeżowców, ale charakteryzującą się szczególnie długimi ramionami. U części wężowideł występują zmodyfikowane oflopluteusy, w budowie nawiązujące do pluteusów jeżowców, albo doliolarii strzykw.

REGENERACJA

Wężowidła wykazują duże zdolności do regeneracji, podobnie jak rozgwiazdy, łącznie z autotomią.

SYSTEMATYKA

Wężowidła rozdziela się na 3 rzędy, głównie w zależności od wykształcenia szkieletu ramion.

Rząd: Oegophiurida

Ramiona bez płytek szkieletowych grzbietowych i brzusznych. Tarcza bez kieszeni oddechowych. Do rzędu należą głównie wymarłe formy; ze współcześnie występujących wężowideł należy tu tylko kilka gatunków.

751