763

•o; ♦ •(); 4 2H*    > H,0_:4 0_: (reakcja dysmutacji) (23.22)

Powstający nadtlenek wodoru rozkładany jest przez katalazę:

HjOj + HjOj ■^UuU/J> 2HjO ♦ Oj    (23.23)

oraz przez peroksyda/ę glutationową (GPX) w obecności glutationu GSH:

HjOj ♦ 2GSH ——■> 2HjO + GSSG    (23.24)

Anionorodnik ponadtlcnkowy ^#Oj mo/e reagować z H₂0₂ (reakcja Habera--Weissa). tworząc jeszcze bardziej reaktywny rodnik hydroksylowy *OH:

•O; 4 H₂0₂ -♦ *OH ♦ OH 4 0₂    (23.25)

Reakcja ta przebiega w organizmie stosunkowo wolno, może być jednak katalizowana przez jony Żelaza lub miedzi poprzez reakcję Fentona:

Fe^2# 4 HjOj -♦ Fe* ♦ *OH ♦ OH'    (23.26)

Reakcje chemiczne przebiegające przy udziale enzymów: dysmutazy ponadtlat-kowtj (SOD). kaiaUny (CAT) i peroksydazy glutationowej zapobiegają szkodliwym skutkom wolnych rodników. Innym czynnikiem ochronnym przed szkodliwymi skutkami aktywnych postaci tlenu są naturalne anryoksydanty (przeciwutlcmaczek zwane teZ ^niccnzymatycznymi zmiataczami” (scavenger): są to głównie witaminy (A. C. L K), kwas moczowy, koenzym 0. selen i pochodne tiołowe.

Istotnym mechanizmem ochronnym są oddziaływania walnych rodników na membrany, w skład których wchodzą wielonienasycone kwasy tłuszczowe (PUFA). Wolny rodnik moZc dokonać ekstrakcji wodoru z lipidu LH (najłatwiej wodoru al-lelicznego przy a-metylowanym węglu), tworząc wolny rodnik tłuszczowy L* (me-sparowany elektron zlokalizowany jest na atomie węgla C*). który łatwo reaguje z tlenem, w wyniku czego powstaje wolny rodnik pcroksylowy (nadtlenkowy) LOO*. Proces ten nazywamy peroksydacją lipidów. Nadmierny proces peroksydacji prowadzi jednak do szkodliwych skutków: destrukcji Mon komórkowych - przerwania ciągłości. zmian płynności i przepuszczalności, co mo/e zmienić warunki osmo-tycznc. a nawet powodować liżę komórek. Odnośne reakcje zachodzą według schematu:

LH 4 HOT -4L^#4 HjOj oraz LH ♦ *OH -> L* 4 HjO (23.27)

Rodnik pcroksylowy LOO* może reagować z inną cząsteczką PUFA lub antyok-sydantem. tworząc LOOH - względnie stabilny nadtlenek lipidowy Nadtlenki lipidów rozkładają się na etan. pentan oraz aldehydy, z których istotny jest dialdchyd malonowy (MDA) - CHO-CHj-CHO; tworzy on tak zwane zasady Schifta. Zasady te nic są trawione przez lizosomy i gromadzą się w komórkach w miarę postępowania starości. Określa się je jako ..barwniki starości'* (lipofuscyna. cerotdy).

Stałym Źródłem wx>łnych rodników w warunkach zdrowia organizmów Żywych są erytrocyty, zachodzi w nich bowiem ciągle utlenianie oksyhemoglobiny do met-

763