7p

awangardy antycypowała problematykę dzisiejszej teorii poezji. Przyboś wyraził kiedyś przypuszczenie, że być może „cybernetyczna przyszłość” (jego słowa) podejmie Peiperowskie idee mowy poetyckiej, które przecież sami Zwrotniczanie kwestionowali jako nazbyt ekstremistyczne °/ Tą przyszłością, jest już w istocie czas teraż.niejszy. Przeciwstawienie prozy i poezji na tej zasadzie, że pierwsza nazywa, druga zaś pseudoni-muje, było w ujęciu Pejpera identyczne z przeciwstawieniem znacznie szerszym: funkcji poetyckiej języka — innym jego funkcjom\ Autor Tędy miał bardzo wyostrzoną świadomość tego, że znak językowy, będący poza poezją — w różnorodnych dziedzinach praktyki społecznej i poznania — nosicielem informacji o rzeczach i przeżyciach, w poezji — sam staje się główną informacją. Informacją o swoim położeniu wobec innych znaków. O swoich „zachowaniach się” nie wobec uczuć autora („szczerość poezji”) ani faktów rzeczywistości („prawdziwość obrazu”), lecz wobec sąsiadów w „zdaniu metaforycznymNie można go więc sprawdzić przez zestawienie z jakimś zewnętrznym układem rzeczy. W odróżnieniu od innych typów wypowiedzi, którym można przypisać cechy prawdy lub fałszu — w języku poetyckim zachodzi wypadek za-wieszonej_ wcryfikowalności.(Pseudonim poetycki' jest Znakiem własnego żorgaWania. Podlega sprawdzeniu tylko w stosunku do samego siebie. Ściśle zatem biorąc, ma tendencję do przeobrażania się w kategorię niesemiotyczną, wytraca bowiem „przezroczystość” właściwą znakom, nabiera „nieprzenikliwości” właściwej rzeczom. ^Charakterystyczne, że do bliskiej temu prawdy doszedł Irzykowski, najpoważniejszy przecież oponent awangardy, gdy pisał w — pośmiertnie ogło-* J. Przyboś, «Ztorotnica» Tadeusza Peipera, w: Sens jyoetycki, Kraków 1963, s. 134- 148.

szonym — szkicu Materia poetica: „Słowa [w poezji] są nie tylko przekazem, lecz samą rzeczą” ¹⁰.

• We wszystkich próbach określenia pozycji mowy poetyckiej w świecie form językowej komunikacji brana jest pod uwagę przede wszystkim sytuacja liryki. W przekazie epickim ciąg narracyjny układa się równolegle do biegu fabuły. Główną "motywację opowiadacza stwarza zdarzenie. W dramacie wypowiedź bohatera jest nastawiona na jakieś „ty”, jest kierowana do adresata, a więc i określana przez niego. Do adresata dwojakiego: do innej postaci ze świata dramatu, ale również do audytorium (w teatrze). I tu, i tam funkcja poetycka znaku słownego jest ograniczona przez jego posłuszeństwo wobec uwikłań zewnętrznych. Oczywiście, kategoria rodzaju literackiego należy do rzędu typów idealnych i byłoby naiwnością poszukiwanie jej czystych realizacji w rzeczywistości literatury. Rzeczywistość ta jest synkretyczna, a klasyfikacja usiłuje jedynie zadać kłam owemu stanowi rzeczy, aby umożliwić jego rozumienie/^Jówiąc o szczególnym stężeniu poetyckości w języku liryki, o jej przytłumieniu w epice i dramacie, mamy na myśli tylko to, że i w jednym, i drugim wypadku różne są tendencje kierunkowe i różne bieguny przyciągania^ Realny fakt literacki nie znajduje się nigdy na żadnym z biegunów, lecz w polu międzybiegunowym. Rozstrzyga stopień jego zbliżenia lub oddalenia, a nie całkowita — teoretyczna jedynie odpowiedniość.

. Język liryki jest w stopniu najwyższym nasycony

i f o r m a c j a mj po et y c kim i.    In formacjami,

które — trzeba to już teraz’ wyraźnie powiedzieć — mają naturę paradoksalną. Ich byt jest bowiem wyłącznie opozycyjny. Nie są zdolne występować same

^,0 „Twórczość” 1946. nr 10. s. 108.

103