91

względu na potrzeby przedmiotu tych oddziaływań, czy z uwagi na możliwości dyspozycyjne i cele ich podmiotu, czy też z innych obiektywnych powodów, przy czym taki stan rzeczy, w pewnych granicach, należy traktować jako normalny.

• W znacznym zakresie opieka i wychowanie nie tylko nie współdziałają ze sobą w określonym miejscu i czasie, ale nierzadko pozostają wobec siebie w wyraźnej sprzeczności. Znany z historii system wychowania spartańskiego oparty był głównie na realizacji jednostronnych i skrajnych wymagań społecznych wobec wychowanków, nie liczących się z ich podstawowymi ludzkimi potrzebami. Podobną rozbieżność między celami i treściami obu tych dziedzin można stwierdzić w społeczeństwach żyjących w totalitarnych systemach społeczno--politycznych, gdzie powszechnie uznawane potrzeby wielu ludzi są ograniczane i udaremniane w imię narzuconych im wymagań ze strony państwa lub innych dominujących władczych struktur.

Równie trudne do pogodzenia z celami opieki jest wychowanie penitencjarne i dyscyplinarno-izolacyjne. Nie negując konieczności istnienia — w pewnych granicach — takiego wychowania, zachodzących w jego zakresie korzystnych raczej zmian oraz różnic wyznaczanych granicami państw i ustrojów społecznych — należy stwierdzić, że cały system tego wychowania realizowany w ramach instytucji jest z natury rzeczy w różnym stopniu i zakresie antyopiekuńczy. Potwierdzają to liczne ludzkie doświadczenia oraz bogata literatura naukowa i beletrystyczna¹⁹.

Są to oczywiście przykłady skrajne, mieszczące się w stosunkowo szerokim zakresie działalności społecznej. Tym bardziej możemy jednak stwierdzić istnienie różnorodnych pośrednich i bardziej ograniczonych sytuacji, odcinków życia społecznego, gdzie opieka i wychowanie zmierzają w mniej lub bardziej przeciwne strony, niezależnie od tego, czy jest to przez nas formalnie potwierdzane, czy nie.

Należy również wziąć pod uwagę podstawową różnicę gatunkową, jaka zachodzi między opieką a wychowaniem w zakresie podstawowych funkcji, kierunków i treści działalności obu tych dziedzin. Ona bowiem najogólniej określa swoistości i autonomię opieki w stosunku do wychowania, a tym samym relacje między nimi. Jak wynika”z przyjętej definicji opieki, celem typowej działalności opiekuńczej jest zaspokajanie ponadpodmiotowych potrzeb podopiecznych, a określony stan tego zaspokojenia jest jej pierwszoplanową funkcją. Natomiast zadaniem działalności wychowawczej jest przede wszystkim urzeczywistnianie w wychowankach określonych wymagań społeczno-moralnych wyrażanych celami i zadaniami wychowawczymi, a ich określony stan realizacyjny — funkcją tego

¹⁹ Por. S. Jedlewski, Analiza pedagogiczna systemu dyscyplinarno-iz.olacyjnego w resocjalizacji nieletnich, Wrocław 1966.

i *