DSCF0501

50

empatia

altruistyczne mogą występować u ludzi ze względu na możliwość wzajemnego oddziaływania wymienionych zdolności.

Na czym polegałoby takie wzajemne oddziaływanie? Pierwsza możliwość wiąże się z tym, że zdolność odczuwania empatycznie zapośredniczonego altruizmu, w takim stopniu, że naprawdę skłania on do zachowań na korzyść innych, może służyć załagodzeniu skłonności do wykorzystywania innych, która zazwyczaj towarzyszy inteligencji makiawelicznej. Oznacza to, że pozbawionej jakichkolwiek hamulców umiejętności przyjmowania ról w celu wykorzystywania partnerów społecznych przeciwstawiona zostaje skłonność do odczuwania negatywnych emocji w odpowiedzi na cudze cierpienie, która działa jako siła równoważąca. Humphrey (1976) odnotowuje taką możliwość, twierdząc, że „egoizm społecznych zwierząt jest zazwyczaj temperowany przez coś, co w braku lepszego określenia nazwałbym współczuciem” (s. 23).

Ograniczający wpływ, jaki dzielenie uczuć może wywierać na skłonność do manipulowania innymi przy pomocy zdolności przyjmowania ról, nasuwa kolejne pytanie. Mianowicie, czy zdolność do przyjmowania ról wywiera podobny wpływ na dzielenie uczuć. Ściślej mówiąc, czy inteligencja makiaweliczna służy do redukowania znaczenia afektywnie zapośredniczonego altruizmu, który wystąpiłby, gdyby nie działała? Trudno jest odpowiedzieć na to pytanie. Wydaje się, że wysoko rozwinięta umiejętność przyjmowania ról (rozwinięta w kontekście pomyślnego manewrowania w środowisku społecznym) służyłaby przeszkadzaniu altruizmowi opisanemu powyżej, i takie zjawisko faktycznie może mieć miejsce. Nasuwa się także refleksja, że bardziej prawdopodobnym skutkiem mogłoby się okazać złożone wzajemne oddziaływanie dwu omawianych zdolności; skutkiem, w którym zdolność do przyjmowania ról miałaby bardziej oddziaływać na jakościową naturę reakcji afektywnej, niż na intensywność czy prawdopodobieństwo jej wystąpienia. Tak więc, jak to zostało wcześniej zauważone, niezależny rozwój dwu omawianych zdolności mógł w rezultacie doprowadzić do wyłonienia nowych skutków afektywnych, które niekoniecznie musiały zostać wyselekcjonowane na drodze ewolucji. Sposób, w jaki wrodzona reaktywność emocjonalna pozostaje w interakcji ze wzrastającymi umiejętnościami poznawczymi, jest, jak się okazuje, tworzywem, z którego powstała stworzona przez Martina Hoffmana, wszechstronna i obszerna teoria empatii. Niech konkluzją tego rozdziału będzie gruntowne prześledzenie tej teorii.

Teoria empatii stworzona przez Hoffmana - synteza

Hoffman (1987) definiuje empatię jako „reakcję afektywną bardziej odpowiadającą cudzej niż własnej sytuacji” (s. 48). W takim ujęciu reakcja empatycz-na nie musi pozostawać w bliskim związku z uczuciami, których doświadcza