92 93

92

92

RO.

mogą uwzględnić specyfiki konkretnego problemu, z którym dziennikarz musi się zmierzyć. Obwarowany kodeksami etyki i wewnętrznymi regulaminami redakcyjnymi może usypiać swoje sumienie tym, że działa według norm. Kodeksy są dla dziennikarzy bardzo niepewnym gruntem etyki.

Zdroworozsądkowe podejście do profesji podpowiada kolejną zasadę: „wykonuj swoją pracę najlepiej, jak umiesz”. O ile nie ogranicza się owego „najlepiej” dc warsztatu dziennikarskiego, jest to zalecenie bardzo ważne. W konsumpcyjnym społeczeństwie jest ono jednak często motywowane przeświadczeniem, że istoty pracy jest zawodowa kariera, która sama w sobie nie ma żadnego odniesienia dc etyki, jest etycznie neutralna. Jeśli jednak jest ideą wiodącą dziennikarskich działań, prowadzi do hedonizmu, który w etyce profesjonalnej jest wadą.

Zasada „wykonuj pracę najlepiej jak umiesz” jest słuszna, o ile dziennikan robi wszystko, by umieć jak najwięcej. Warsztat jest podstawą etycznego uprawiania profesji.

MEDIA W SPOŁECZEŃSTWIE

Etykę można rozumieć jako wiedzę o sposobach bycia ludzi wśród ludzi¹⁵ Etyka dziennikarską jest wiedzą o sposobach bycia dziennikarzy wśród lu

dzi. Media, a więc także dziennikarstwo, istnieją tylko w przestrzeni publicznej. Artysta czy pisarz może pracować w przestrzeni prywatnej, w izolacji, dziennikarz nie może. Istotą dziennikarstwa jest publikowanie. Dziennikarze oddziałują na społeczeństwo poprzez media i pomimo stosunkowo niewielkie* go wpływu na ich kształt, są współodpowiedzialni za to, co wnoszą one w przestrzeń publiczną i w życie poszczególnych ludzi.

Amerykański medioznawca Paul Levinson oddziaływanie mediów określi mianem „miękkiego” determinizmu i za znaczną przesadę uważa przypisywanie im jakichś fatalistycznych, destrukcyjnych wpływów na społeczeństwo. Tym niemniej, nie ma żadnych wątpliwości, że media wpływają niezwykle silnie na życk konkretnych ludzi i całych społeczeństw, a w ostatnich kilkunastu latach dokonał) rewolucji w świadomości społecznej. Ale nie jest to determinizm „twardy”^{1 2}.

Psychologowie i socjologowie koncentrują się na negatywnych aspektach oddziaływania mediów. Alarmują na temat ich zgubnego wpływu na psychikę,

dowodzą, że w XX wieku media zatraciły swoją naturalną funkcję informacyjni) i uzurpują sobie rolę wychowawcy i zarazem terapeuty społeczeństwa. Narzu-i uji) system wartości, cele życiowe, sposoby realizacji tych celów, kreują sztuczne |K)trzeby*⁷. Popularna jest medioznawcza koncepcja, że media decydują o wszystkim, co ważne dla życia, poczynając od gustów, kończąc na określaniu zainteresowań i celów życiowych¹⁸.

Współczesne media nie są już postrzegane jako czwarta władza, kontrolująca trzy pozostałe, lecz pełnoprawny, a nawet uprzywilejowany uczestnik gry jłolitycznej. Tracą przez to wiarygodność i stają w obliczu wciąż nowych, wcześniej nieznanych lub mało znanych problemów etycznych.

Amerykański socjolog z Berkeley, Loic Wacquant, zauważa, że współcze-mc media wspomagają - być może nieświadomie - pewne projekty polityczne. W Polsce spopularyzowały bardzo restrykcyjny wobec młodzieży program mini-•tra edukacji znany jako „zero tolerancji”, bo media

stwarzają atmosferkę. Wielką część informacji w prasie i telewizji zajmują wiadomości kryminalne. Szczegółowo relacjonuje się morderstwa i napady, nagłaśnia przestępstwa na tle seksualnym - gwałty, pedofilię. To wzbudza strach, poczucie wszechobecnego zagrożenia¹⁹.

Z racji roli w społeczeństwie, dziennikarze muszą w etyce profesjonalnej uwzględniać szeroką perspektywę, jaką stwarza etyka życia publicznego. Wydaje się, że ta perspektywa stawia przed nimi dwa główne problemy. Pierwszy laki, że wykonując profesjonalne zadania, nierzadko uciekają się do kontrowersyjnych, nieakceptowanych społecznie metod, drugi zaś wiąże się z negatywnym wpływem informacji medialnych na zachowania ludzi.

jako przykład problemu pierwszego rodzaju, L.A. Day podaje z pozoru banalne przekraczanie prawa przez dziennikarzy. Usprawiedliwiają się oni obowiązkiem zdobycia istotnych dla opinii publicznej informacji. Reporter powinien być na miejscu zdarzenia, więc za naturalny przywilej uważa przekraczanie dozwolonej prędkości podczas jazdy samochodem. Bardziej wyrazistym przykładem może * kradzież danych z ministerialnych komputerów, motywowana chęcią zaalarmowania opinii publicznej o słabości systemu obronności kraju. Taka prowokacja ma zupełnie inny wymiar, niż niebudzące żadnych kontrowersji zwykłe sprawdzenie, jak na przykład chronione są ważne obiekty w państwie (3 lipca 2007 r. reporterzy telewizji TVN bez najmniejszych kłopotów weszli przez nikogo nie niepokojeni na teren kilku chronionych obiektów).

Ponieważ dziennikarze często łamią prawo podczas prowokacji dziennikarskiej, nie można uniknąć pytania o aspekty etyczne takich działań. Pytanie

^r R. Miszczyński. A. Tarnopolski, Filozofia a mass media, „Diametros", 4 (2005), s. 12-28.

" A. Pyzikowska, Teoria agenda-setting i jej zastosowania, (w:) B. Dobek-Ostrowska (red.), Na-

» o komunikowaniu. Podstawowe orientacje teoretyczne. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocław-•hl0||o. Wrocław 2001, a. 75-81.

" 1. Wacąuant, Zero tolerancji dla ubogich, „Gazeta Wyborcza", 269 (5276), 18-19 XI 2006, s. 18.

1

   J. Tischner, O człowieku..., s. 197.

2

   „Gdy system informacji wywiera nieuchronny, niemożliwy do przekreślenia skutek społecz< ny (lub innego rodzaju), teoretycy mediów określają taką relację mianem <twardego> determim zmu (...) media rzadko kiedy (jeśli w ogóle) wywierają absolutne, niemożliwe do uniknięcia skut ki społeczne. Wygląda to raczej tak, że umożliwiają wydarzenia, których forma i konsekwencje skutkiem innych czynników niż działająca wdanym wypadku technologia informacyjna. Teore tycy mediów określają ten rodzaj determinizmu jako <miękki>“. P. Levinson, Młfkkie ostrze, tłum H. Jankowska, Warszawa 1999, s. 20-21.