AGF00040

przez co zostają zwiększone właściwości elektrofilowe karbonylowego atomu węgla. Następnie dochodzi do ataku cząsteczki alkoholu (nukleofila) na tak uaktywniony atom węgla. Utworzony czterowiązalny addukt stabilizuje się poprzez protonowanie atomu tlenu grupy -OH. eliminację cząsteczki wody i protonu.

: O—H I

^"Ck+^R' R / O :0: I

\ V_rH H

H

:CKH

lO

R /'0'^R

oj-

H

O

II

+ HOH

R OR'

Atom tlenu łączący resztę alkilową R' z karbonylowym atomem węgla w estrze otrzymanym w reakcji estryfikacji z udziałem 1° lub 2° alkoholu pochodzi z cząsteczki alkoholu. Fakt ten

został udowodniony za pomocą reakcji kwasu z alkoholem znaczonym izotopem tlenu ^lsO.

Izotop

18

O został wbudowany w cząsteczkę estru.

9

c

9

a

OH

CH₃¹⁸OH

-a

^OCH₃ + HOH

Właściwości fizyczne i fizjologiczne

Estry są hydrofobowe, a przez to trudno rozpuszczają się w wodzie. Estry kwasów nisko- i średniocząsteczkowych i alkoholi o podobnej masie cząsteczkowej są cieczami. Temperatura wrzenia mrówczanu metylu - najlotniejszego estru - wynosi 31,5°C. a więc wrze w temperaturze niższej niż eter etylowy; octan etylu wrze w 77°C. a benzoesan metylu w 199°C. Stałymi estrami są. np. benzoesan fenylu (tt. = 70°C), p-nitrobenzoesan etylu (57 °C) czy stearynian etylu (tt. 30 °C).

Większość estrów, nawet tych mało lotnych posiada charakterystyczny, zwykle przyjemny zapach.

Zw iązki zapachowe

Przyjemny zapach, podobnie jak estry mają niektóre etery i należące do terpenów - olejki eteryczne. Nadają one kwiatom, owocom i ziołom przyjemny aromat. Ten naturalny aromat jest wynikiem oddziaływania na zmysł powonienia mieszaniny wielu składników. Zapach pojedynczego związku, nawet dominującego w naturalnej kompozycji zapachowej jest zwykle tylko imitacją; jedynie przypominają mniej lub bardziej.

Charakterystyka zapachowa niektórych estrów i eterów    Tabela 16. 1

Ester	Imitacja zapachu	Ester lub eter	Imitacja zapachu
mrówczan etylu	rumowo-jablkowy	maślan mety lu	jabłkowy
octan etylu	rumowy	maślan etylu	cytrusowo-gruszkowy
octan n-propy lu	gruszkowy	maślan izopentylu	gruszkowy
octan izopentylu	bananowy	izowalerian etylu	j ab! ko wo-truskawkowy
octan oktylu	pomarańczowy	kapronian allilu	ananasowy
octan benzylu	brzoskwiniowy	antranilan metylu	winogronowy
propionian etylu	winno-rumowy	eter mety lowo-P-naftyIowy	kwiatu pomarańczy i jaśminu
propionian benzylu	jaśminowy	eter ety Iow o-P-nafty Iowy	kwiatu pomarańczy i jaśminu

5