amour01

Jak zostać postacią

Louis L'Amour

(dodatek 1949)

Każde opowiadanie jest opoweścią o człowieku i jego konfliktach z innymi ludźmi, bądź z warunkami, w jakich się znalazł. Kiedy człowiek staje w obliczu nowej lub trudnej sytuacji, kiedy usiłuje przystosować się do niej uczuciowo, wtedy zaczyna się opowiadanie. Każde opowiadanie składa się z trzech istotnych elementów: postaci, problemu i nagrody za rozwiązanie problemu. To są podstawy. Z tym że problem i nagroda mają znaczenie drugorzędne wobec zmagań postaci z trudnościami, jakie nastręcza problem.

Postaram się jak najprościej opisać metody ukazywania postaci.

„Weź płat ludzkiego życia - radził Goethe - bo choć wszyscy swoje życie przeżywają, tylko nieliczni czynią to świadomie."

W zdaniu tym mieści się wyjaśnienie nie słabnącego zainteresowania ludzi czytelnictwem powieści, gdyż mówią one o reakcjach postaci na okoliczności, z jakimi czytelnik nieraz sam się spotykał, będzie musiał spotkać się kiedyś albo wyobraża sobie, że się spotka.

Najcenniejsza dla pisarza jest rada Sokratesa, „poznaj siebie", wszyscy bowiem należymy do jednego gatunku i jesteśmy podobni, mimo że każdy z nas chętnie ma się za kogoś wyjątkowego. Gdyby było inaczej, to wszelkie reklamy, filmy, ogólnokrajowe programy radiowe i czasopisma byłyby z góry skazane na porażkę.

Podobieństwo doznań i emocji ma pierwszorzędne znaczenie dla pisarza, ponieważ znajomość uczuć jednego człowieka daje mu klucz do uczuć wszystkich ludzi. Różnica sprowadza się tylko do natężenia:

Żeby zbudować postać powieściową, stosuje się zazwyczaj pięć metod. Najwytrawniejsi pisarze używają tych metod stale. Pierwsza polega na konstrukcji postaci przez wyjaśnienia, druga przez język, trzecia przez akcję, czwarta przez reakcję i wreszcie piąta przez skutek.

WYJAŚNIENIA. Przy konstrukcji postaci przez wyjaśnienia autor sam charakteryzuje postać, opisując rysy jej twarzy, sylwetkę, ubiór, sposób bycia i mówienia, przeszłość, słowem jedną lub kilka cech.

Do najpiękniejszych przykładów tej metody należy z pewnością opis osoby pożyczającej naszyjnik w noweli de Maupassanta pod tym samym tytułem. Zbyt długi, aby go tu przytoczyć, opis ten polecany jest często pisarzom jako lektura obowiązkowa, zresztą cała nowela stanowi mistrzowski przykład sztuki opowiadania.

Choć wszyscy stosujemy tę pierwszą metodę przedstawiania postaci, czyli opisujemy je czytelnikowi sami, nowicjusz często tej metody nadużywa. W gruncie rzeczy nadużywa jej aż tak często, że redaktor po tym właśnie go rozpoznaje.

Redaktor ma do przeczytania plik rękopisów, toteż nie znajdując w pierwszych stu słowach jakiejś noweli niczego, czym mógłby ucieszyć oko - zagląda dalej, na stronę piątą czy szóstą. Jeżeli trafi na fragment w rodzaju tego, który za chwilę przytoczę (a zdarza się to dużo częściej niż przypuszczasz), odkłada rękopis.

Salhj powiedział sobie, że jeśli patrzy on na tę sprawę w taki sposób, to porzuci go jeszcze dzisiaj. Wychowywana od wczesnego dzieciństwa w przekonaniu, że uczciwość między mężem i żoną jest podstawą udanego małżeństwa, nie miała wyboru właśnie ze względu na poglądy, które jej wpojono. Nie mogła żyć u boku i szanować człowieka, który ją okłamywał.

Jest więc o czym opowiadać, jest sytuacja, jest konflikt, ale autor nie ufa swoim postaciom. Za trzy mu je bieg akcji, wychodzi na środek sceny i mówi czytelnikowi, co i z jakiego powodu myślą postacie. Czytelnika zraża natręctwo autora, jego chęć mówienia i postępuje tak, jak zwykle postępują ludzie wobec pchającej się na pierwszy plan osoby: wynoszą się gdzie indziej. Charakteryzować poprzez streszczanie akcji, poprzez wykładanie motywów i pragnień postaci, poprzez relacjonowanie rozmów i sporządzanie z tego dla czytelnika jednej potężnej piguły - to jakby samemu kłaść głowę pod topór. Wszystko, co ma się do powiedzenia, traci w takich wypadkach.żywość i urok.

Żeby zilustrować metodę charakterystyki postaci za pomocą wyjaśnień, dam przykład z własnej noweli „Old Doc Yak", opublikowanej w „New Mexico Quar-terly Review".

\

Nie miał poczucia humoru. Wydawał się nieosiągalny, daleki. Każdy jego ruch był pełen godności, majestatyczny. Chodził krokiem królów i przemawiał tonem wyroczni, całkiem nieświadom tego, jak bardzo jest niedorzeczny i że jego widok budzi w ludziach na przemian śmiech i respekt.

Kolejne niebezpieczeństwo, którego naucz się wystrzegać przedstawiając postacie tą metodą, to brak poparcia prezentacji przykładem. Przedstawiona postać musi natychmiast coś powiedzieć i zrobić dla uwiarygodnienia opisu autora.

A w ogóle przy wyjaśnieniach naczelną zasadą jest zwięzłość.

JĘZYK: charakteryzowanie postaci przez jej sposób mówienia.

„Znać dobrze po mowie, co się dzieje w głowie." Dialog posuwa opowiadanie naprzód, sposób mówienia charakteryzuje postać.

Jeden z największych mistrzów opisu charakterów, Dickens, często kazał postaciom mówić w szczególny sposób, używać stale pewnych słów czy wyrażeń, dzięki czemu czytelnik rozpoznawał postać, ledwie otworzyła usta. Do ustalenia