terhune01

Pisz jak najprościej

Albert Payson Terhune

(dodatek 1931)

Jednym z najmądrzejszych ludzi, jakich znałem, był Brander Matthews. Miałem zaszczyt studiować przez trzy lata pod jego kierunkiem na uniwersytecie Columbia, a także zawrzeć z nim osobistą przyjaźń. Pewnego dnia, gdy obaj staliśmy przy oknie jego gabinetu, Brander Matthews pokazał mi na ulicy bardzo przeciętnie wyglądającego mężczyznę w średnim wieku.

- Gdyby udało mi się opisać życie tego człowieka - powiedział - zwyczajnie, tak jak się toczyło od dzieciństwa do dzisiaj, napisałbym najlepszą książkę świata z wyjątkiem Biblii.

Zdziwiłem się, że mój mistrz i przyjaciel mówi to tak stanowczo. Zerknąłem, czy nie żartuje. Nie żartował. Wyjrzałem więc znowu na ulicę, nie zauważyłem jednak w postaci naszego przechodnia niczego, co by świadczyło, że historia jego życia może rzucić świat na kolana.

Widząc moje zdumienie, Matthews podjął:

- Nie znam tego człowieka. Nic o nim nie wiem. Widzę go pierwszy raz. Wziąłem go tylko za przykład, ponieważ wydaje się kimś bardzo pospolitym, wcieleniem przeciętności. Chodzi mi o to, że nie ma mężczyzny czy kobiety, których dzieje opowiedziane dobrze i uczciwie, nie stanowiłyby największego z dotychczas napisanych dramatów. Ale taki dramat nigdy nie powstanie. Bo nikt nie widzi swego życia jasno, nikt nie dramatyzuje ani jego całości, ani jego części. Bójka nad przepaścią i ratowanie pięknej dziewczyny z opresji nie są w niczyim życiu momentami naprawdę dramatycznymi. Wielki dramat tworzą codzienne zdarzenia i codzienne reakcje, umiejętnie opisane.

Młody zarozumialec, sądziłem, że mój mistrz się myli. Wyścig na śmierć i życie, pojedynek więźnia Zendy, afera kryminalna - były w moich oczach idealnymi formami dramatu. Codzienność i sceny rodzajowe wcale mnie nie pociągały; w ogóle nie zasługiwały na to, by o nich pisać.

Dopiero po trzydziestu paru latach studiów i obserwacji przekonałem się, że Brander Matthews miał słuszność. Gdybym potrafił skorzystać z jego nauk wcześniej, dziś byłbym może wielkim pisarzem, którym już nigdy nie będę. Co do czytelników, którzy sami pragną zostać pisarzami, to życzę im, by słuchali głosu rozsądku i stosowali się do wskazówek Brandera Matthewsa. Oszczędzą sobie wielu rozczarowań. Niech piszą o prostych sprawach, które rzeczywiście znają, i nie zbaczają na grząski grunt tak zwanych dramatów, o których nie mają pojęcia.

Poglądy Brandera Matthewsa poparł we właściwym sobie, napoleońskim stylu Ray Long, kiedy kilka lat temu odwiedził mnie w Sunnybank. Rozmawialiśmy o 1 iteraturze, szukając odpowiedzi na pytanie, dlaczego tylu młodych pisarzy ponosi porażki. Ray Long powiedział: - Nowicjusze muszą zrozumieć, że tysiąc razy lepiej jest opisywać przeciętne życie w nieprzeciętny sposób, niż na odwrót.

Dokonajcie w pamięci przeglądu najwybitniejszych utworów. Zobaczycie, jak trafny jest ten epigram. Niezrównanym mistrzem noweli był na przykład de Mau-; passant. A jakie wybierał tematy?

Czy opowiadał o walkach na noże i pistolety, o porwaniach i o duchach, które szczękają łańcuchami w ciemnych, tajemniczych lochach? czy wikłał wątki? Oto streszczenia dwóch jego najlepszych nowel.

Żona biednego urzędnika pożycza naszyjnik, po czym gubi go i chcąc odkupić poświęca całą młodość i lata dojrzałe na składanie pieniędzy, na końcu zaś dowiaduje się, że naszyjnik był fałszywy, zrobiony ze sztucznych diamentów.

Zapobiegliwy stary wieśniak schylił się po kawałek sznurka. Ci, co to widzieli, myślą, że podniósł i ukradł pugilares. Podejrzenia tak staruszkowi ciążą, że zapada na zdrowiu i umiera.

Taka więc jest akcja dwóch nieśmiertelnych opowiadań. Ani jedno, ani drugie nie przedstawia żadnych melodramatycznych czy nadzwyczajnych wydarzeń. Można by wymienić jeszcze z tuzin nowel Maupassanta, które zasłużyły na wieczną sławę mimo lub właśnie dlatego, że są równie proste jak Naszyjnik i Sznurek.

Każdy idzie taką lub inną drogą, zna pewne strony życia, których poprawny opis może przekształcić się w znakomitą nowelę czy powieść. Nowicjusz jest może urzędnikiem w firmie spedycyjnej, ekspedientką w sklepie, parobkiem, śmiecia-rzem. Doskonale. W dziesiątkach tysięcy różnych zajęć kryje się bogactwo wątków fabularnych i zapierający dech w piersiach dramat. Weźmy chociażby otoczenie, w którym ludzie pracują, układy koleżeńskie, niezwykły koloryt lokalny. Opowiadania pisane przez ludzi różnych zawodów bez wątpienia byłyby piękne i ciekawe, gdyby autorzy chcieli tworzyć zwierciadła żyda.

Niestety, nowicjusze wolą pisać o zbrodniach, życiu wyższych sfer, egzotycznych podróżach i niby romantycznej miłości, czyli o czymś, co jest im całkowicie obce.

Tylko nielicznym z nas dane jest spojrzeć w oczy śmierri w samotnej walce -pływać dziurawą łódką po wzburzonym morzu; wybawić księżniczkę od ślubu z niechcianym księciem; zwinąć międzynarodową szajkę złodziei lub oszustów; uratować jedyną córkę multimilionera; odcyfrować mapę wskazującą, gdzie zakopano skarb. Wielu chwyta jednak za pióro i opisuje takie przygody, czyniąc to tak nieprawdziwie, jakby rzecz dotyczyła wyprawy na Marsa.

Natomiast nieprzebrane rzesze wiedzą, jak zachowa się kierownik, jaką zrobi minę i co powie, kiedy Kowalski spóźni się do biura trzeci raz w tym tygodniu; jak dudnią kroki na chodniku i zimny wiatr chłosta twarz, gdy o szóstej rano zaspany człowiek spieszy do sklepu; jak głupio wykręcają się dłużnicy, proszeni o zwrot pożyczki, jak różne usposobienia mają nasi uczniowie, jak jałowa bywa gadanina