Bez nazwy

V.2. Jak pisać 189

na temat stylu futurystów, nie pisz jak futurysta. Mocno to podkreślam, bo wiele osób dąży do napisania pracy „przełomowej”, odrzucając reguły dyskursu naukowego. Tymczasem język pracy dyplomowej jest metajęzykiem, czyli językiem mówiącym o innych językach. Psychiatra, opisujący umysłowo chorych, nie wyraża się jak umysłowo chorzy. Nie twierdzę, że sposób wyrażania się umysłowo chorych jest nieodpowiedni. Możesz - nie bez słuszności - być przekonany, że tylko oni wyrażają się właściwie. Ale w takim razie masz następujący wybór: albo nie piszesz pracy, by zamanifestować swoje dążenie do przełomu, rezygnujesz z dyplomu i zaczynasz na przykład grać na gitarze, albo piszesz pracę, i wtedy powinieneś wszystkim wyjaśnić, dlaczego język chorych umysłowo nie jest językiem „szaleńców”, a żeby to zrobić, musisz użyć współczesnego metajęzyka naukowego, zrozumiałego dla wszystkich. Pseudopoeta piszący pracę o poezji jest godny pożałowania (i przypuszczalnie jest słabym poetą). Od Dantego do Eliota i od Eliota po Sanguinetiego, poeci awangardowi, wypowiadając się na temat swojej poezji, pisali jasną prozą. Kiedy Marks wypowiadał się na temat robotników, nie pisał jak robotnik jego czasów, lecz jak filozof. A gdy w 1848 r. pisał z Engelsem Manifest, używał języka dziennikarskiego: lapidarnego, mocnego, prowokacyjnego, różniącego się jednak od stylu, jakiego używał w Kapitale, zwracając się do ekonomistów i polityków. Nie wmawiaj czytelnikowi, że piszesz tak, jak ci „w serca ciszy podszepnie Amor”¹ i nie możesz się podporządkować przyziemnemu metajęzykowi uczonych. Jesteś poetą? Nie kończ studiów. Montale^{2 3} nie skończył studiów i jest wielkim poetą. Gadda⁵ (inżynier z wykształcenia) pisał, jak pisał, nie unikając dialektyzmów ani błędów stylistycznych, ale kiedy miał opracować dekalog dla redaktorów wiadomości radiowych, stworzył zabawny, ostry i prosty receptariusz jasnej prozy zrozumiałej dla wszystkich. A kiedy Montale pisze artykuł naukowy, czyni to tak, że rozumieją go wszyscy, także ci, którzy nie rozumieją jego poezji.

Dziel tekst na wiele akapitów. Wprowadzaj nowy akapit zawsze, gdy jest to konieczne, kiedy tekst wymaga oddechu; im częściej tym lepiej.

Zapisuj wszystko, co przychodzi ci do głowy, ale tylko w pierwszej wersji. Z czasem się zorientujesz, że dałeś się ponieść fantazji i oddaliłeś od zasadniczego tematu. Wytnij wówczas wtrącenia i dywagacje, umieszczając je w przypisie lub aneksie (zob. niżej). Celem pracy jest dowiedzenie tezy, którą sformułowałeś na początku, a nie wykazanie bezmiaru twojej wiedzy.

Traktuj promotora jak królika doświadczalnego. Powinieneś zadbać o to, by promotor czytał pierwsze rozdziały (a następnie całą resztę) z pewnym wyprzedzeniem, przed ostatecznym oddaniem maszynopisu. Jego reakcje powinny ci pomóc. Jeśli promotor jest zajęty (lub leniwy), poproś przyjaciela. Sprawdzaj, czy inni rozumieją to, co piszesz. Nie baw się w samotnego geniusza.

Nie zaczynaj za wszelkq cenę od pierwszego rozdziału. Jeśli jesteś lepiej przygotowany i masz więcej materiałów do rozdziału czwartego, zacznij od niego, jak gdybyś napisał już poprzednie. Zbierz się na odwagę. Oczywiście, od samego początku musisz mieć drogowskaz, to jest konspekt, który cię poprowadzi (zob. IV. 1).

Niestosuj wielokropków, wykrzykników, nie wyjaśniaj ironii. Można pisać językiem absolutnie rzeczowym lub językiem obrazowym. Przez język rzeczowy rozumiem taki, w którym wszystko jest określane nazwą najprostszą, powszechnie znaną i nie budzącą nieporozumień. „Pociąg relacji Wenecja-Mediolan” to rzeczowe określenie tego, co bywa nazywane obrazowo „Strzałą laguny’.Ten przykład pokazuje, że używanie języka obrazowego zdarza się również w komunikacji codziennej. Tekst naukowy powinien być, o ile to możliwe, napisany językiem rzeczowym (z użyciem jednoznacznych, dobrze zdefiniowanych terminów), ale niekiedy użycie meta-

1

   Boska Komedia, Czyściec, XXIV, 54; przeł. A. Świderska (przyp. tłum.).

2

   Eugenio Montale (1896-1981), poeta włoski, laureat nagrody Nobla w 1975 r. (przyp. tłum.).

3

   Carlo Emilio Gadda (1893-1973), pisarz włoski (przyp. tłum.).