Bilinkiewicz4

Uwarunkowania przyczynowe utywanla środków psychoaktywnych 219

t 'warunkowania przyczynowe używania środków psychoaktywnych

Wejście w koniaki ze środkiem i utrwalanie się lego zachowania są naray psychologicznej, społecznej, kulturowej i hiologiczncj. W każdym przypadku znaczenie każdego z tych uwarunkowań bywa mniej lub bardziej znaczące.

I warunkowania psychologiczne dotyczy niemal wszystkich przypadków. Do inicjacji dochodzi najczęściej w wieku młodzieńczym. Właściwy dla tego wieku kn/ys tożsamości może powodować potrzebę natychmiastowej gratyfikacji (nie/j. leżak od tego. że może być rozumiana szkodliwość i zagrożenie związane e przyjmowaniem środka>. potrzeba zachowania się w sposób odrzucany przez starsze pokolenie (protest, bum przeciwko normom i konwencjom lego pokolenia wyraża się poprzez niezgodne /. tymi normami zachowania dewiacyjne), poszukiwanie wglądu w niejasno uświadamiane sobie własne problemy, przeciw, działanie złemu samopoczuciu, chęć oddalenia się od obarczeń emocjooalnych. wyrażenie agresji wobec osoby lub osób znaczących, zamanifestowanie wiśaej niezależności, chęć zaakceptowania przez grupę rówieśniczą (przyjmowani; „narkotyków" może być warunkiem akceptacji przez gmpę).

Kryzys wieku młodzieńczego jol zazwyczaj ty ni bardziej nasilony, im badrirj zaburzone są układy i związki w rodzinie (ak w sferze emocjonalnej, jak i społecznej (objawy nerwicowe u matki, alkoholizm u ojca).

Czynniki natury psychologicznej mogą powodować ro/|xxr/ęcic przyjmowani środków uspokajających i nasennych przez kobiety po 40. rź.. gdyż często ujawniają się u nich objawy nerwicowe.

Czynniki natury społecznej. Czynniki te szczególną rolę pełnią u młodzieży / uwagi na istniejące w tym wieku dążenie do unifikacji postaw; pewne marzec* mnie mieć także moda młodzieżowa. Przykładem może być moda na zachowani hippisowskic w latach siedemdziesiątych. Przyjmowanie narkotyków było wówczas wy/nac/nikicm identyfikacji z wartościami tej subkultury. Innym przykładem inoic być nacisk wywierany przez gmpę nu jednostkę, nu przykład przez robotników budowlanych na ..nowego", który, jeśli nie pije. nie może liczyć na akcept; giupy.

Utrwalaniu zachowania dewiacyjnego sprzyja represja, jeśli pojawi się jako reakcja środowiska na przyjmowanie środków psychoaktywnych — mimo żt celem represji jest eliminacja dewiacji. Represyjnie mogą reagować rodzice im wiadomość o używaniu pr/cz ich syna narkotyków, lub szkolą, która często chce się takiego uczniu pozbyć. Młodociany w takich sytuacjach poszukuje apuch emocjonalnego, może je znaleźć najłatwiej u innych przyjmujących środki Mechanizm etykietowania społecznego (labelling) sprzyja uLze utrwalaniu zachowania dewiacyjnego W odczuciu środowiska młodociany „wą chacz" kleju jest narkomanem i juko taki jest kierowany przez szkołę lub doprowadzany prze/ rodziców do poradni wyspecjalizowanej w leczeniu liżitlM-meń. Nabywa w len sposób etykietę narkomana, n ponadto spotyka tom pucjemu* trwale uzależnionych. Nie znaczy to. że pomoc nic powinna byc ud/irfcm Powinna ona koncentrować się na problemach osobowość ii iwy eh czy afcjanatb nerwicowych u młodocianego, a ramo zachowanie dewiacyjne należy traktu**' tako przejaw leżących u jego podłożu zaburzeń.

Czynniki kulturowe mogą niekiedy decydować o wyborze środka. Niektóre irodki są w codziennym użyciu w kulturze ctiroumciykańskiej (np. alkohol), podczas gdy inne (np. marihuana) znajdują się nu liście środków narkotycznych, a ich pozyskiwanie jest nielegalne. W kulturze arabskiej jest. jak wiadomo, na odwrót.

Czynniki ekonomiczne. Wysoka cena może stanowić zaporę dla rozpowszechniania się środka w określonym kraju (np. w Polsce stale jeszcze dotyczy to kokainy i heroiny). Polityka cen prowadzona przez państwo musi uwzględniać wpływy, jukie czerpie ono ze sprzeduży alkoholu; zbył niskie ceny powodują zwiększony popyt i wpływają nu wydajność pracy, a ceny zbyt wysokie powodują nielegalną produkcję i redukują wpływy ze sprzedaży.

Wysokie spożycie alkoholu (w Polsce obecnie około 11 I czystego etanolu per Ttipim) wpływa nu wzrost przestępczości, zwłaszcza związanej z zachowaniami agresywnymi. Wiąże się z tym także nielegalna produkcja.

Czynniki biologiczne wpływają na ..głębokość" odpowiedzi na jednorazowe przyjęcie środka i są szczególnie istotne dla czasu, w jakim u danej osoby wytworzy się tolerancja wobec środka powodującego zależność fizyczną na tle taniejącej wcześniej zależności psychicznej. Właściwości osobnicze, wyrażające się różną szybkością wytwarzania się tolerancji, zdają się być determinowane genetycznie. Wiadomo z badań adopcyjnych o podatności na wytworzenie się alkoholizmu u synów alkoholików, a także o mniejszej tolerancji na alkohol u Japończyków i Chińczyków niż u mężczyzn rasy białej.

Trudno oszacować występowanie różnych uzależnień w populacji ogólnej.

0    icndencjuch do zwiększania się lub zmniejszania różnych uzależnień » populacji ogólnej informują wskaźniki pośrednie, np. liczba zgonów z powodu ostrych zatruć tara iwanami lub opiatami porównywana corocznie, a także liczba stwierdzanych każdego roku przypadków marskości wątroby (pomijając przypadki marskości » krajach o znacznym rozpowszechnieniu żółtaczki zakaźnej)

Liczba przyjęć do oddziałów psychiatrycznych z powodu psychoz alkoholowych, obserwowana każdego roku. jest odzwierciedleniem zwiększenia się lub zmniejszenia konsumpcji alkoholu per capim w skali kraju Daje to podstawę do korekty szacunkowego rozpowszechnienia uzależnień od alkoholu w danej populacji.

Jakkolwiek — mówiąc o uzależnieniu — ma się na myśli przyjmowanie jednego środka, to często ma miejsce zastępowanie preferowanego środka przez inny z lej samej grupy (dotyczy to zwłaszcza alkoholu i oęuKra t Zdana się. ze Irodki z różnych grup bywają przyjmowane wymiennie top opłaty i dUKpamk Młodociani w początkowym okresie są skłonni ekspctymcntowac i rożnymi środkami, aby doświadczyć ich działania.

W diagnostyce uzależnień, szczególnie ostrych zatruć, duże znaczenie ma oznaczanie środków psychoaktywnych w ply^ h ustrojowych. Jot to tym hardziej Ulotne, że często pacjenci zatajają wielkość dawek prani rozpoczęciem drań-tykacji i/j/wyc/ąj dawkę zawyżają). aby proces odtruwania nie postępował zbyt intensywnie, lub też nie są w stanie odtworzyć ilości przyjętych środków w dniach

1    godzinach poprzedzających detoksykację <ap pneutetk zatrucie środkami nasennymi ■ uspokajającymi)

Kontrola laboratoryjna jest niezbędna równic/. w czasie postępowania rehabilitacyjnego (np Jakościowa kontrola opiatów celem wdalema. czy pacjent nie łamie