CCF20090212041

już wkrótce po urodzeniu wykazują szczególnie silne społeczne dostrojenie ze swoimi opiekunami, co przejawia się zarówno w tendencji do współdziałania w protokonwersa-cjach, do czego wymagana jest obustronna wrażliwość, jak i w próbach powielania zachowań dorosłych, które wymagają wykonania operacji dopasowywania.

ROZUMIENIE SIEBIE

Niemowlęta, wchodząc w interakcje z otoczeniem społecznym i fizycznym, w pewien sposób doświadczają też samych siebie. Co szczególnie ważne, dzięki zachowaniom ukierunkowanym na obiekty zewnętrzne niemowlęta zdobywają doświadczenie dotyczące zarówno celów własnych zachowań, jak i rezultatów własnych działań w otaczającym środowisku. Obiekty zewnętrzne bowiem bądź poddają się ich działaniom skierowanym na ceł, bądź też przeciwstawiają się im. Doświadczenie to zwane jest „jaźnią ekologiczną” (Neisser, 1988; Russell, 1997). W ten sposób niemowlęta dowiadują się czegoś o możliwościach i ograniczeniach własnych zachowań. Świadczy o tym, na przykład, rezygnowanie z sięgania po przedmioty znajdujące się zbyt daleko lub takie, których wzięcie wymagałoby zachwiania równowagi ciała (Rochat i Barry, 1998). Także wtedy, gdy niemowlęta badają własne ciało, zdobywają wiedzę o związkach między planowaniem zachowania i spostrzeżeniowymi informacjami zwrotnymi, co jest zupełnie wyjątkowym doświadczeniem (Rochat i Morgan, 1995). Chociaż podobnych badań na innych naczelnych przeprowadzono bardzo niewiele, pewne z nich pokazują, że niektóre naczelne wiedzą wystarczająco dużo o swoich umiejętnościach, aby „wymigiwać się” od wykonania zadań przekraczających ich możliwości (Smith i Washburn, 1997). Potocznym stwierdzeniem wydaje się wniosek, że naczelne (inne niż ludzie) wiedzą coś o swoich możliwościach i ograniczeniach mchowych, skoro sprawnie poruszają się w przestrzeni w nowym otoczeniu (Povinelli i Cant, 1996). Jest zatem bardzo prawdopodobne, że poczucie jaźni ekologicznej jest wspólne dla niemowląt ludzkich i ich ewolucyjnych kuzynów. Jednak bardzo niewiele badań prowadzonych na dzieciach w wieku niemowlęcym dotyczy bezpośrednio rozumienia siebie jako istoty społecznej. Być może dzieje się tak dlatego, że nie jest jasne, co w tak wczesnym wieku może oznaczać poczucie bycia istotą społeczną.

REWOLUCJA DZIEWIĄTEGO MIESIĄCA

Około dziewiątego-dwunastego miesiąca życia niemowlęta zaczynają przejawiać mnóstwo nowych zachowań, które wydają się wskazywać na coś w rodzaju rewolucji w ich sposobie pojmowania świata, zwłaszcza świata społecznego. O ile są pewne wątpliwości co do tego, czy w okresie poprzedzającym tę rewolucję poznanie społeczne niemowląt ludzkich i innych naczelnych różnią się między sobą, o tyle później o żadnych wątpliwościach nie może być mowy. W wieku dziewięciu miesięcy niemowlęta zaczynają przejawiać wiele zachowań związanych ze wspólnym kierowaniem uwagi. Może to wskazywać na rozwój rozumienia innych ludzi jako sprawców intencjonalnych „takich jak ja”, których relacje z obiektami zewnętrznymi można śledzić, ukierunkowywać lub dostosowywać się do nich (Tomasello, 1995a). Najpierw opiszę zbiór tych nowych zachowań, następnie spróbuję wyjaśnić ich źródła w ontogenezie, a w końcowej części rozdziału pokażę, jak zupełnie naturalnie wprowadzają one dziecko w procesy kulturowego uczenia się, co umożliwia mu wejście w świat kultury.

85