CCF20111229007

10

cech fizycznych związanych z rasą, jak kolor skór}', lub konstytucją somatyczną, jak wzrost, także niektóre właściwości psychiczne, jak postawy, wartości czy zainteresowania, utrzymujące się niekoniecznie przez cale życie, lecz przez jakiś jego dłuższy okres w tej samej postaci. Stabilność lub niestabilność i psatywna dotyczy indywidualnych właściwości osobowych danej jednostki, jej preferencji i skłonności. Tak więc tendencje do zachowań agresywnych czy przeciwstawiania się cudzemu zdaniu, do dominowania lub ulegania, do altruizmu lub egoizmu mogą być u danego dziecka bardziej lub mniej stabilne. Stabilność normatywna natomiast oznacza względnie stałą pozycję jednostki w odniesieniu do grupy lub kohorty, w zakresie czy to poziomu umysłowego czy też rozmaitych cech osobowości, sprawności i umiejętności, itp. Za pomocą wystandaryzowanych metod psychologicznych określa się ową pozycję dziecka w grupie jego rówieśników, gdzie zawsze zaznaczają się różnice indywidualne (Kogan, 1980; Oerter, Montada, 1982).

Od powyższych form stabilności odróżnimy ciągłość strukturalną, której najlepszym przykładem są struktury poznawcze, opisane przez Piageta i Inhel-der (1971). Ciągłość ta przejawia się prawdopodobnie również w innych sferach rozwoju psychicznego, jakkolwiek ich hierarchia nie jest jeszcze tak dobrze ustalona, jak w odniesieniu do procesów klasyfikacji, wytwarzania pojęć, rozumowania oraz innych czynności i operacji umysłowych.

Sądzimy, że przy obecnym stanie wiedzy psychologicznej dotyczącej ontogenezy człowieka jesteśmy uprawnieni do zaakceptowania stadialnego modelu rozwoju człowieka. Psychologia rozwojowa nie dysponuje jednak ani taką liczbą faktów empirycznych odnoszących się do zjawisk rozwojowych, ani tak „mocnymi” przesłankami teoretycznymi, aby mogła zaproponować model czy koncepcję podziału życia ludzkiego na okresy, stadia i fazy, odpowiadające faktycznie zachodzącym jakościowym przemianom obejmującym całokształt przejawów rozwoju podczas całego biegu życia ludzkiego. Wprawdzie lepiej poznane i zbadane są okresy dzieciństwa i młodości, ale i w tym przypadku istniejące w psychologii podziały obejmują w zasadzie wybraną dziedzinę czy sferę ontogenezy, na przykład rozwój procesów poznawczych (rozwój intelektualny) lub rozwój osobowości czy sądów i ocen moralnych.

W tej sytuacji zaproponowane poniżej podział i periodyzacja rozwoju psychicznego w okresie dzieciństwa mają przede wszystkim znaczenie porządkujące i charakter hipotetyczny. Mimo że jesteśmy przekonani, iż stadiom rozwojowym odpowiadają realne zjawiska psychologiczne, że w każdym z nich dominują określone formy zachowania się i struktury czynnościowe, tworzące swoiste jakości procesów i funkcji psychicznych, stadia nie mają znamion uniwersalności, gdyż owe jakości są modyfikowane przez środowisko społeczno-kulturowe, w jakim dziecko wzrasta. Hipotetyczny charakter naszego podziału polega ponadto na tym, że mimo mnogości faktów zebranych w toku różnorodnych badań empirycznych, współczesne dziecko jest wciąż poniekąd istotą nieznaną, a mówiąc ściślej — istotą poznaną niezwykle fragmentarycznie, co utrudnia, a nawet uniemożliwia pełną charakterystykę jego rozwoju.

Od strony terminologicznej przyjmujemy, podobnie jak to czyniła Żebrowska, że w rozwoju psychicznym dzieci rozróżnić można „o k r e s y, to jest etapy znaczone bardziej zasadniczymi przemianami jakościowymi, oraz fazy, które w obrębie okresów możemy wyróżnić ze względu na przemiany drobniejsze” (Żebrowska 1986,