CCI00141

\'U

i:\tropn średniowieczna VIII - IX wiek

i

KAROL WIELKI WOBEC OŚWIATY I KULTURY

Państwo Jfćarola Wielkiego (7*I2-HM) obejmowało prawie całą katolicką Kuiopę: od Pirenejów po Labę. od Moi/a Pin. pt> Dunaj. W czasie koiouacji w KOI) i. papie/ Leon III nazwa) go cesarzem rzymskim llisloiycy nauki i kulimy określają jego c/nsy odradzeniem karolińskim, bowiem nie tylko otaczał opieką ue/onyeli ówczesnych, nic ‘/mici/al do stworzenia powszechnego systemu oświaty: w 789 i polecił zakładanie szkól pr/y klasztorach i biskupstwach, a w 802 r. zarządził, by każdy ojciec posyłał syna do szkoły

Wśród wielu wykształconych osób przebywających na dworze Karola W. byl tci. Kinhard (770-8d0), któiy po latach spisał jego biografię 1'ita ('moli Magni. Poniżej pr/.ytaczamy fiagmcnty tekstu w przekładzie Jana Paiandowskiego wiąz. z. przypisami Aleksaudia Gieysztora według wydania: Kinhard Zycie Karola Wielkiego. Wioclnw 1950.

/.rodło |ll,s.ł‘MI|

ŻYCIU KAROLA WIELKI ECO

(fragmenty)

|IH) 'Iciit z powiem, jak dary jego (Karola Wielkiego] umysłu, najwyższa w każdym przypadku, dobrym c/.y złym, stałość - objawiały się w sprawach wewnętrznego i domowego życia. [...]

[!!)) Dzieci swoje lak kazał wychowywać, żeby zarówno synów, jak i córki najpierw ćwiczono w sztuk ach wyzwolonych, do których i sam się garnął. Polem, kiedy już wiek na lo pozwalał, synów obyczajem Franków uczono jeździć konno, obchodzić się z bronić) i polować, córki zaś przyzwyczajano do krosien, kądzieli i wrzeciona, aby nie próżnowały, i kształcono we wszelkiej poczciwości. |...|

C) wychowanie synów i córek tak dbał, że ilekroć byl w domu, zawsze z nimi in/em siedział pi/.y siole i w podróżach oni mu lowai/ys/.yli; synowie jechali pt/.y nim konno, eóiki zaś na końcu orszaku, otoczone osobną sliaźą. Ryły one niezwykle piękne i i/eezjesl zdumiewająca, że chociaż je lak kochał, nic wydal ich za nikogo ani zc swoich, ani /.obcych, wszystkie pizy sobie w domu aż do swej śmierci zatrzymał, mówiąc, ze nie może się obejść bez ich towarzystwa. W każdej sprawie szczęśliwy, w lej jednej doznał złośliwości losu. Ale nie o tym nie chciał wiedzieć, zachowywał się lak, jakby nigdy przeciw czystości jego córek nic podniosły się podejrzenia albo obmowa¹. [...]

122 ] Nieustannie ćwiczył się w jeździć konnej i Iowach, co miał wc krwi, gdyż trudno by znaleźć w święcie drugi naród, klóry by w lej sztuce dorównał Frankom. Bardzo

lubił kąpiele w gorących naluraluycb źródłach; często ćwiczył się w pływaniu, w czym byl prawdziwym mistrzem. 7. tego powodu zbudował sobie pałac w Akui/giunic i mieszkał lam stale pi zez ostatnie lata aż do śmicici’ ł me tylko synów. ale i /nakomi tych panów i przyjaciół zapraszał do kąpieli, niekiedy nawet domowników i lud/i ze straży przybocznej; bywało, że sto albo i więcej osób kąpało się jednocześnie’ |    |

|2d1 Przy obiedzic słuchał albo muzyki', albo czytania; czytano mu opowiadania i dzieje starożytnych. Lubił leż bardzo d/.iela świętego Augustyna, zwłaszcza O państwie Hożym*. (...)

|25| Wymowę miał obfitą i bogatą, mógł najdokładniej wyrazić wszystko, co chciał Nie poprzestając na języku ojczystym, starał się wyuczyć i obcych. /. tych łacinę znal lak dobrze, że posługiwał się nią na równi z językiem ojczystym, po grecku lepiej rozumiał, niż mówił. Byl lak wymowny, że można go było wziąć za gadułę.

Sztuki wyzwolone^{2 3 4 5 6} gorliwie uprawiał, uczonych miał w wysokim poszanowaniu i otaczał ich wielkimi honorami. Gramatyki uczył się u starego Piotra z Pizy^{7 8 9}, diakona, w innych naukach byl jego mistrzem Albinos (prawdziwe jego imię było Alkmn)'. również diakon, pochodzenia saksońskiego, z (bytami, człowiek wszechslionnoj wiał/.), u niego uczył się retoryki i dialeklyki, głównie zaś astronomii, której najwięcej czasu i trudu poświęcał. Uczył się sztuki liczenia i z niezwykłą pilnością i ciekawością badał bieg gwiazd*. Próbował i pisać; w tym celu miał zawsze pod poduszką tablic A i i kailki, żeby w wolnej chwili przyzwyczajać rękę do kieślenia lilei. Lecz me na wiele się przydał len trud niewczesny i lak późno zaczęły¹⁰.

|26| Religii chrześcijańskiej, którą mu od dzieciństwa wpojono, pi/ostrzegał nap święcicj i z najgłębszą pobożnością. To go natchnęło do zbudowania przepięknej ba/yli-

1

Tę (iluzję do nieskrępowanego tiyhu życiu dworskiego córek Karolu W. zawdzięczamy uwadze Swclouitis/n. klóry mówi jcdnnk o gniewie Augusta z podobnego powodu (Hinlmid wzorował swe dziel o na Żywotach cezarów Swoi on i u sza. historyku rzymskiego z 11 w. n.e. - pr/yp. red.]. Wiemy, że Uotiudn miału syna Ludwiku, później opala w Sl.Denis, ze związku z. Roiichcm-Korgonem, komesom Maine, a Berta z Angilhcita, poety i dyplomaty dworskiego, świeckiego opala St.-Ritjuier, kilkoro dzieci, m. in późniejszego historyka Nilharda.

2

   Akwi/ginit już w III w. słynął z. gorących kąpieli.

3

   W liście z liii 79K-K03 Alkiiin wspomina i) dyspucie teologicznej, klóią mml z kmolem, "w goi.m i luźni z wody naturalnej". lhiscn byl wyłożony luiuimuein i mml stopnie pinwad/ącc do wody

4

d. W oiyginale, zn Swenlonius/em. wyiny. acroama greckiego pochodzenia, co u/nac/n uluwiwic wszelką lozkosz dla uszu, deklamację, śpiew lub muzykę.

5

Dc civiialc Dci - O juiństwiu Hożym, główne dzieło hisloiio/olic/m*. Augustyna powstało w lalach dl3-d26, w llipponie w Aliyce phi. W okiesie kaiolińskim myśl lilo/ofu:/ua Augustyna do/iiida otluowieniii i ziinc/nego upowszechnienia w kullm/e s/kolmsk u*) lego i /n-.u

6

ó Arlc.% lihcml*x - s/luki wy/wolom*; tradycyjna ua/wa imiik świcikuh. ud/icd/ic/ouu po m Itylkow\m okiesie kulimy rzymskiej. Dzieliły się., na dwie gmpy: lnvmm, (jakby "Uójdio/e”). /lo/ouc z gramalyki. reloiyki i dialeklyki, niaz. tiuadriyiwn (“c/.wóidio/e") - z ai)liiielyki. genmelm, as lionoinii i muzyki. Studia le lo/.uiuiano juko wslęp do teologii

7

7 Pioli z Pi/y - po 77d i. na dwoizc Kaiolii W., jeden z twóieów odnowienia znajomości piśmiennie lwa starożytnego, wykładowca giamalyki, służył także pióiein poelyckun swemu chlebodawcy

8

X. Alkiiin;- Alchwine - ok. 767 r. przełożony szkoły w Joiku w W. Hiytauii, w 793 przybył na dwoi lian kijski, gdzie zajął pierwsze miejsce wśród uczonych tego czasu, nadzouijąe szkolę pałacową t stając się głównym doradcą Karola W. w sprawach oświnly. Uprawiał obfitą twórczość szkolni ską, poetycką i cpislolografic/Jtą. Zmarł w 801 r. jako opal św. Marcina w Touis, gdzie piownd/il świetną szkolę i warsztat pisarski.

9

Utulał bieg gwiazd - 1/ji. interesował się żywo astrologią, która wedle opinii ówczesnej minia otwierać możliwości przewidywania losu ludzkiego.

10

Umiejętność czytania i pisania, /jazu dość powszechna wśiód możnych meiowmskich. nawet frankijskiego pochodzenia, zanikła z upadkiem szkól w VII w. Karol W. dokonał znac/ncgo wysiłku, aby zapewnić swemu dworowi lównieź pewną liczbę wykształconych ludzi świeckich, dzieci swe wykształcił lakże starannie.