drama cw
4

przeżycia odbierane od partnera, powstaje jedno doświadęz-J nie o bogatej zawartości treściowej. Przy czym, co jest niez\ kle istotne, w toku porozumienia działa między partnera swoiste sprzężenie zwrotne. Polega ono na tym, że w p_rot ^ empatii podmiot nic tylko odbiera doświadczenie partnera ale też przeżywa je zgodnie ze swoją własną ekspresją, wysyłki w konsekwencji sygnały zwrotne. Te z kolei powodują dalszy ciąg procesu.

- Czwarta faza dotyczy operacji intelektualnej. W procesie analizy poznawczej następuje zrozumienie doświadczenia należącego do partnera przez włączenie go cło systemu wiedzy zarówno o partnerze jak i o świecie zewnętrznym. W tym momencie ulega rozluźnieniu doświadczenie wspólne i każda z osób, uczestniczących w empatyzacji wraca do własnych tożsamości.¹ Przedstawione fazy dokonują się niejednokrotnie w sposób niemal jednoznaczny, możliwe też jest przestawienie ich kolejności. Niektóre z nich mogą się powtarzać z większą intensywnością, w zależności od indywidualnych predyspozycji osób uczestniczących w procesie.

Fenomeny związane zc zdolnością człowieka do przeżyć uczuciowych oraz wchodzenie w role innych osób były przedmiotem badań już od najdawniejszych czasów. I tak, na przykład, pojęcie sympatii istniało już w filozofii starożytnej i przez stoików traktowane było jako „duchowa wspólność wszystkich rzeczy, pod wpływem której ludzie współczują sobie nawzajem". W bliższej nam czasowo filozofii Artura Schopenhauera występuje kategoria cierpienia jako treści życia. W procesie współczucia człowiek zapomina o różnicach pomiędzy sobą a drugim człowiekiem, utożsamia się z innymi ludźmi, czyniąc ich przeżycia własnymi, dąży do przerwania ich cierpienia, znajdując w tym zadowolenie i szczęście. Według Schopenhauera współczucie charakteryzuje ludzi jako właściwość dana wszystkim istotom, zrodzona przez uczucie wspólnoty ich natury i pochodzenia.

Empatia jako zdolność do wczuwania się została natychmias zauważona przez psychoanalityków. I tak, na przykład, Zygroun

f_reud zauważył, że wniknięcie w istotę mechanizmu empatii offloze zrozumieć przepastne głębiny ludzkiej psychiki. Zakładał on że uczestnictwo w emocjonalnym stanie drugiej osoby urzeczywistnia się w akcie projekcji, naśladowania i .zarażenia" Najmiększy wpływ na współczesne rozumienie empatii wywarł Th Lipps, formułując teorię „Einfuhlung*, tzn. wczuwania się, któ-^jest w swej istocie pewna formą myślenia animistycznego. Z kolei E. Tichener przetłumaczył ten termin na empatię i włączył go w zakres rozważań psychologicznych.

Empatia jako wrażliwość emocjonalna na stan innej osoby to jeden z głównych czynników kształtujących dojrzałe związki emocjonalne. Ważne jest przy tym łączenie jej różnych aspektów. Empatia bowiem kojarzy się z kilkoma grupami pojęciowymi. Podkreśla się między innymi, oprócz wczuwania się w stany uczuciowe drugiej osoby, aspekt poznawczy, właściwości terapeutyczne. ważną rolę empatii w procesie komunikowania się. „Odnosząc empatię do podłoża rozwojowego jednostki, można dopatrzyć się pewnych etapów jej rozwoju. Wraz z rozwojem osobowości sfera poznawcza nabiera coraz większego znaczenia i zajmuje miejsce obok uprzednio dominującej, często niekontrolowanej, uczuciowości. Sprawia to powstanie bardziej lub mniej harmonijnej interakcji obu składników. Osiągnięcie wysokiego poziomu empatii charakteryzuje się dojrzałością procesów kognitywnych i emocjonalnych pozwalających zachować swoją indywidualność bez rozerwania granic własnego »ja«".²

W ostatnich latach coraz częściej mówi się o empatii w kontekście psychoterapii. Przebieg i efektywność empatii oceniane są ² punktu widzenia reagowania na komunikaty pacjenta.

Empatyzowanie z drugą osobą zachodzi, jak mówi J. Rembowski, w procesie społecznym interakcji pomiędzy dwiema osobami.

łorma komunikacji międzyludzkiej, odgrywa ważną rolę w rozboju psychiki człowieka. Zdolność cmpatycznego porozumienia ^S19 ludzi między sobą jest wynikiem wyposażenia organizmu zdeterminowanego biologicznie (percepcja wzrokowa, słuchowa, do-

Przegl^

197

1

E. Trzebińska .Empatia jako forma komunikacji interpersonalnej’. Psychologiczny. 1985, nr 2.

2

_ Jozef Rembowski .Empatia - istota zmienna w psychologii' w: ^ Pod miot o-''°ść jako problem filozoficzny, społeczny i pedagogiczny" pod red. B. Suchockiego Warszawa 1990, s. 81-82.