WSP J POLN254100

Nazwy miejscowo

419

Drugą dużą grupę stanowią te nazwy miejscowe, które od początku powstały jako nazwy osad. Najbardziej wyraziste pod względem budowy słowotwórczej i najbardziej żywotne są wśród nich nazwy dzierżawcze. W chwili powstania oznaczały one miejscowość będącą własnością jakiegoś człowieka, odzwierciedlały więc stosunki własnościowe. Inłormowa-ły o tym, kto pierwsza' objął w posiadanie daną osadę lub określony obszar ziemi, choć mogłv też być sygnałem jakiejś bardziej luźnej przynależności. Przymiotnik dzierżawczy od imienia lub przezwiska właściciela stawał się nazwą wsi. Z czasem mógł się on zmieniać, natomiast nazwa wsi zwykle utrzymywała się dalej.

Nazwy dzierżawcze wywodzą się z apelatywnych form przymiotnikowych i występować mogą w trzech rodzajach gramatycznych: męskim, żeńskim i nijakim oraz w dwóch liczbach: pojedynczej lub mnogiej. Rodzaj gramatyczny nazwy zależał od rodzaju gramatycznego wyrazu, którym określano nazywany obiekt, np. rodzaj nijaki nazwy Kwieciszewo spowodowany był tym, że było to pierwotnie zapewne sioło lub pole; rodzaj żeński nazwy Witowa tym, że bvła to wieś lub wola, rodzaj męski nazwy Radom tym, że mógł to być pierwotnie gród. Zapisy źródłowe potwierdzają w wielu wypadkach istnienie nazw’ dwuczłonowych, których człon wieś, sioło, gród itp. uległ elipsie (tj. zanikowi). W Polsce dominują obecnie nazwy dzierżawcze rodzaju męskiego na •ów i -in, zwłaszcza w części południowej, oraz nazwy miejscowe rodzaju nijakiego na -owo, -ino, głównie w części północnej. Nazw rodzaju żeńskiego jest niewiele. Nazwy dzierżawcze z pierwotnym sufiksem *-jb należą do najstarszej warstwy nazw miejscowych (np. * Ja-roslawj-b, * Radogostjb, dziś Jarosław, Radogoszcz); od wieku XIV stają się typem zamierającym.

Nazwy dzierżawcze są częste na całym polskim obszarze, jednakże liczba ich wyraźnie wzrasta wraz z posuwaniem się ku północy. Najczęściej reprezentowane są w Wielkopolsce i na Pomorzu, gdzie stanowią około 35-40% wszystkich nazw miejscowych. W Małopolsce udział ich jest przeciętnie mniejszy o 10%, na Śląsku zaś nawet o 20%.

Omawiane nazwy nie wyróżniają się ani zdecydowanym zróżnicowaniem geograficznym, ani usytuowaniem na określonych glebach, me są również związane z konkretnym typem osiedli. Jest to jeden z najbardziej powszechnych sposobów tworzenia nazw miejscowych na polskim obszarze, tak jak powszechnie używane są form}- przymiotnikowe.

Wśród nazw miejscowych istnieje również pokaźna grupa nazw o motywacjach takich, jakie towarzyszyły nazwom terenowym, tj. topograficznych lub kulturowych. Być może, część tego typu nazw osad była pierwotnie nazwami niezasiedlonych miejsc.

Nazwy topograficzne wyrażają właściwość topograficzną lub geograficzną osady. Tworzone są od wyrazów określających: