WSP J POLN25487

406

£tiu RzetcidcjFtlGzkO, Nazwy wiarac

Potrzeba wyróżnienia jakiegoś konkretnego miejsca, tak aby można było je wskazać przez użycie indywidualnej nazwy, decyduje o powstawaniu nazw' geograficznych. W obrębie wspólnoty wiejskiej istnieje stała konieczność określania obiektów terenowych, takich jak rzeka czy struga, jezioro, górka, pole lub część pola, łąka. Może się zdarzyć, że we w^rsi, która położona jest nad jednym dużym jeziorem, nie jest potrzebna żadna nazwa własna jeziora, zastępuje ją używany przez ludność wyraz pospolity jezioro, zaś zwrot za jeziorem jest całkowicie jednoznaczny. Jednak w przypadku, gdy we wsi lub w jej najbliższej okolicy jest kilka jezior konieczne jest ich indywidualne wyróżnienie, np. Okrąghk, Czarne. To samo odnosi się do pól, łąk, lasów. Mieszkańcom w'si położonej w pobliżu "większego ośrodka miejskiego wystarcza użycie zwrotu idę do miasta. Jednak tam, gdzie określenie takie nie jest precyzyjne (w okolicy są dwa różne miasta), ujawnia się potrzeba użycia nazwy własnej: Jadę do Łowicza.

W dużych wspólnotach, takich jak średniowieczna kasztelania czy księstwo, a dziś gmina, parafia, powuat lub województwo, trudno wyobrazić sobie, by dla indywidualnego wyróżnienia obiektów geograficznych mogły wystarczyć wyrazy pospolite (inaczej: nazwy powszechne lub appellativd).

A zatem jedną z podstawowych cech nazw własnych jest ich funkcja indywidualnego wyróżniania osoby lub miejsca. Nazwy własne powstają z tego samego tworzywa językowego co wyrazy pospolite. Dobrą ilustracją tego procesu w obrębie wiejskiej wspólnoty komunikatywnej są nazwy- terenowe. Część z nich to wyrazy przeniesione z klasy apelatywów do klasy nazw własnych, np. pole (Pole), łąka [Łąka). W następnej fazie procesu na-zwotwórczego powstają derywaty odapelatywne: Pólko, toczysko.

Znaczenie nazw własnych

Wraz z użyciem wyrazu pospolitego w^r funkcji nazwy własnej ulega zmianie jego znaczenie. Proces ten nazywamy derywacją semantyczną. Wszystkie wyrazy pospolite, tj. należące do apelatywnej sfery języka, mogą być użyte jako nazw-y w-łasne, natomiast nie wszystkie nazwy własne mogą by równocześnie wyrazami pospolitymi, por. np. bagno > Bagno, Warszawa > nazwa marki samochodu warszawa. Dzieje się tak dlatego, że znaki językowe, jakimi są wyrazy pospolite, są znakami dla każdego pojedynczego obiektu danej klasy, np. wyraz pies oznacza każdego psa. Natomiast tego typu znak językowy, jakim jest nazw^ra własna - ze względu na jej funkcję indywidualizującą (w polu widzenia danej wspólnoty komunikatywnej) - może odnosić się tylko do jednego obiektu danej klasy, np. tylko jeden jest Wawel.

Istota nazw własnych nie polega zatem na jakimś specjalnym doborze wyrazów występujących w- tej roli ani na ich szczególnej budowie, lecz