WSP J POLN254102

Nazwy miejscowe

421

równe wyrazom pospolitym (np. Poręba), jak nazwy derywowane przy użyciu tych wszystkich formantów, które tworzyły też nazwy topograficzne (por. np. Karczmiska, Mostowe, Grodno, Ujazdowo, Kościelne, Wolica, Przy-kościele, Podwale, Zamość).

Liczba nazw kulturowych narastała - co zrozumiałe - w ciągu wieków. I tak na przykład na Śląsku Opolskim liczba nowych nazw tego typu wzrosła w wiekach XVIII-XX o 50% w stosunku do liczby nazw zapisanych w okresie od XII do XVII wieku.

W procesie kształtowania się systemu nazewniczego, w tym także nazw miejscowych, obserwować można tendencję do tworzenia nowych nazw na podstawie nazw już istniejących lub do przenoszenia nazw z jednych obiektów na inne. W jednym i drugim wypadku proces nazwotwórczy przestaje wynikać z istnienia realnego świata topograficznego, kulturowego czy stosunków własności, lecz punktem odniesienia staje się wyłącznie fakt języko-wy, czyli istniejąca wcześniej nazwa. Powstałe w ten sposób nowe nazwy określa się jako relacyjne. Będą to:

-    nazwy deminutywne typu Strzeleczki (koło wsi Strzelce), Rakowiec (koło wsi Raków) itp.:

-    nazwy lokalizujące typu Podmogilno (koło miejscowości Mogilno), Za-odrze [za Odrą) itp.;

-    nazwy pamiątkowa, przeniesione dla upamiętnienia nazwy w zupełnie nową okolicę, np. Grunwald jako dzielnica Poznania, Warszawa jako osada w^r Stanach Zjednoczonych, Betlejem jako nazwa ubogiej wioski w Polsce.

Częstym zjawiskiem jest obejmowanie jedną wspólną nazwą różnych sąsiadujących ze sobą obiektów, np. osada i jezioro Gardno, rzeka i miejscowość Wisła. Mamy tu do czynienia z jedną nazwą w^rspólną, ale możliwe też, że nazwa pierwotnie odnosząca się do osady czy rzeki została przeniesiona na nazw-ę sąsiedniego jeziora czy miejscowości. Niekiedy dochodzi w^r takich wypadkach do różnicowania się nazw spowodowanego potrzebą unikania pomyłek, powstają więc derywaty: Wisła - Wiślica, Gardno - Gardzieńskie.

Nazwy relacyjne pojawiają się szczególnie często wówczas, gdy nazwy wsi tworzone są od nazw rzecznych i odwrotnie: nazwą- rzeczne od nazw^r wsi, np. wieś Biała - rzeka Bielica, rzeka Mienia - miasto Mińsk. Częste są także nazwy jezior tworzone od nazw wsi i odwrotnie, np. Charzykowy - Jezioro Charzykowskie. Typ nazw relacyjnych staje się coraz częstszy w miarę rozwoju nazewnictwa. W ostatnich stuleciach można ponadto zauważyć skłonność do mechanicznego powielania modeli nazewmiczych z pominięciem tych motywacji, które niegdyś decydowały o kształtow^Taniu się nazewnictwa geograficznego.