page0224

NAZWY GEOGRAFICZNE — TOPONIMIA

Nazwy miejscwe tworzone od wyrazów pospolitych przez formanty (przyrostki) *-bn- oraz -ica pokazują proporcje pomiędzy nazwami miejscowymi kulturowymi i topograficznymi w ramach tych samych struktur. Przy nazwach z *-bn- jest to 86% nazw topograficznych i 14% nazw kulturowych, przy nazwach z -ica — 77% nazw topograficznych i 23% nazw kulturowych.

Wśród nazw kulturowych złożonych szczególnie częste są nazwy mówiące o wieku osady lub o jej podziale na część dawniejszą i nowszą albo większą i mniejszą, por. Stara Wieś — Nowa Wieś, Stare Miasto — Nowe Miasto, Maławieś — Wielowieś.

Nazwy kulturowe były początkowo (tj. w XII i XIII w.) rzadkie i rozproszone. W miarę rozwoju osadnictwa i coraz liczniejszego powstawania obiektów będących dziełem człowieka oraz rozwoju życia społecznego i duchowego nazw tych przybywa W Małopolsce i na Śląsku istnieje pod tym względem różnica pomiędzy regionami o wcześniej rozwiniętym osadnictwie i silniejszych centrach kulturowych a regionami leśnymi i górzystymi o późniejszym i mało zwartym osadnictwie. W Małopolsce jest to 16% i 6% nazw kulturowych, na Śląsku 20% i 10% nazw kulturowych w stosunku do ogółu nazw wsi. W Małopolsce nazwy kulturowe powstają liczniej w w. XVI i XVII, na Śląsku zwłaszcza od XVIII w.

Zwyczaj czasowego zwalniania nowych osadników od płacenia świadczeń na rzecz właściciela ziemi znalazł wyraz w nazwach miejscowych Wola, Wólka, Wolica, pierwotnie odnoszących się do gruntów, których dotyczył ten przywilej. Na Śląsku (częściowo też w południowej i środkowej Małopolsce i w południowo-wschodniej Wielkopolsce) nazwom tym odpowiadały Lgota i Ligota od wyrazu Igo ta 'ulga⁷. Nazwy obydwu typów powstają już od XII/XIII w., choć nasilenie ich przypada na okresy późniejsze. Wola występuje też często jako składnik nazw złożonych, np. Wola Lasocina, podobnie Ligota, np. Ligota Łabędzka.

Do nazw kulturowych zaliczane były także nazwy o charakterze pamiątkowym, powstałe od nazw osobowych, jak np. Kazimierz (od Kazimierza Wielkiego), Władysławowo (od Władysława IV); od nazw herbów, jak np. Syrokomla, Wieniawa, a także nazwy z członami -poi i -mont, np. Annopol, Izabelmont, i — podobnie — nazwy typu Zofipole, tworzone często od imion kobiecych. Za nazwy pamiątkowe przenoszone z innych nazw geograficznych i miejscowych uznawano też nazwy typu Alwernia, Bononia, Hiszpania. Niekiedy za nazwy kulturowe uważa się też nazwy deminutywne. W ostatnim czasie, w związku z wyróżnieniem

220