page0227

NAZWY MIEJSCOWE

PROBLEMATYKA REGIONALNA

Nazewnictwo głównych regionów Polski, a także ich części, ma pewne cechy charakterystyczne polegające na większym lub mniejszym udziale nazw miejscowych określonych typów. Większość omówionych wyżej kategorii nazw występuje bowiem we wszystkich regionach. Zróżnicowanie nie polega więc na istnieniu lub braku jakiejś kategorii, lecz na jej frekwencji.

Tak więc dla Małopolski i Śląska szczególnie charakterystyczne są nazwy patronimiczne, a także nazwy służebne; ponadto dla Małopolski nazwy etniczne na -any. Całą północną Polskę (głównie jednak Wielkopolskę i Pomorze) cechuje wyraźna dominacja nazw dzierżawczych, zwłaszcza na -ov- // -'ev- i -in-. Dla Mazowsza i Podlasia charakterystyczne są nazwy rodowe. Tylko tu istnieją ponadto patronimiczne nazwy na -ęta o zwartym zasięgu na południowy zachód od Białegostoku, np. Boleścięta, Karpięta. W podgórskich rejonach Małopolski i Śląska szczególnie licznie pojawiają się nazwy rodzinne bliskie rodowym i dzierżawcze na -owka.

Zróżnicowanie strukturalne nazw miejscowych dotyczy między innymi nazw z formantami przymiotnikowymi -ov- // -'ev- i -in-: nazwy miejscowe rodzaju męskiego dominują w południowej i środkowej Polsce, podczas gdy rodzaju nijakiego — w północnej. Środkowa Polska jest obszarem, na którym występują wahania między starszymi formami na -owo, -ewo, -ino a nowszymi na -ów, -ew, -in. W przypadku nazw na -sk : -sko (np. Bielsk — Bielsko) geografia form jest inna. Jeszcze inne są układy form rodzajowych w nazwach na -no, -na, -ne. Każda ze struktur nazewniczych występująca w nazwach miejscowych ma własną dynamikę rozwojową i geograficzną.

Specyfika regionów pogranicznych polega na przenikaniu do nazewnictwa polskiego elementów językowych z sąsiednich języków. Na północy będą to elementy bałtyckie (litewskie, pruskie), na wschodzie białoruskie i ukraińskie, na południu wołoskie, słowackie i czeskie, na zachodzie i północy niemieckie. W nazwach miejscowych pojawiają się w tych regionach: 1. obce nazwy osobowe jako podstawy nazw, 2. adaptacje i kalki obcych nazw miejscowych, np. Gotartów na Śląsku od imienia niem. Gotthard, Więcbork (woj. bydgoskie) z niem. Wands-burg, Nowy Dwór z niem. Neuhof.

Zaawansowane prace nad polskim atlasem toponimicznym, stanowiące część „Zachodniosłowiańskiego Atlasu Onomastycznego", pokażą w przyszłości wszystkie te zagadnienia, które wiążą się z geograficznym zróżnicowaniem nazw miejscowych. W badaniach atlasowych znajdzie się też

223