page0229

NAZWY MIEJSCOWE

ZMIANY W NAZWACH WSI I MIAST

Począwszy od najstarszych zapisów nazw miejscowych w dokumentach z XII-XIV w. obserwuje się w nich wahania oraz procesy różnego typu zmian. Istnieją tu dwie odmienne tendencje. Pierwsza — to potrzeba identyfikacji osady poprzez jej nazwę zarówno w najbliższej okolicy, jak i w ramach większych jednostek administracyjnych. Identyfikacja była konieczna ze względu na określanie własności i wytyczanie granic, układ dróg i szlaków handlowych, sieć kościelną, przede wszystkim zaś ze względu na obowiązek składania danin. Potrzeba identyfikacji oddziaływała na utrwalanie istniejącej już nazwy. Druga tendencja — to potrzeba dostosowywania nazwy miejscowej do zmieniających się warunków (np. zmiana właściciela, pojawienie się w okolicy nowego ważnego obiektu, np. klasztoru, powstanie parafii, podziały lub łączenie się osad itd.). Ponadto dominujące w danym regionie struktury nazewnicze oddziaływały na kierunki zmian w słowotwórstwie nazw miejscowych.

W starszej fazie rozwoju nazw miejscowych obserwuje się głownie wahania co do formy nazw, np. Sirochowice // Siroszowice // Sirkowice (dziś Sierachowice); Chlewiotki // Klewiotki (dziś Chlebiotki), Sowoklęsk // Sowo-klęszcz (dziś Soboklęszcz); Gadlino // Gardlino (dziś Garlinó) i inne. Wahania te dotyczą zarówno nazw osobowych, jak wyrazów pospolitych będących podstawami nazw. Niekiedy polegają na adideacji nazwy do nowych, znanych nazw osobowych i wyrazów pospolitych. Wahania te odnoszą się także" do form słowotwórczych, np. Chetchowo // Chełchy, i fleksyjnych np. Jaroszów II Jaroszowa, Nakiet II Nakło. Pojawiają się tu zmiany liczby i rodzaju gramatycznego nazw.

W okresie intensywnego wzrostu liczby nazw miejscowych, związanego z intensywnym rozwojem osadnictwa i z narastaniem dokumentów, ustalają się pewne modele nazw miejscowych, na wzór których tworzone są nowe nazwy, niekiedy też ulegają zmianom nazwy starsze. W Małopolsce najczęstsze zmiany dotyczą wypierania form dzierżawczych z -ow przez -owice i -ice, np. Błędów -» Błędowice. Zdarza się też proces odwrotny, por. Adamowice —> Adamów. Na Mazowszu najwięcej zmian zaszło na korzyść upowszechniania się nazw rodowych, np. Kołakowo -> Kołaki, Czapłice —> Czaple. Częste są tu też zmiany nazw patronimicznych w dzierżawcze, np. Żyromice —» Żeromin. Zarówno na Mazowszu, jak w Wielkopolsce doszło także w XV-XVI w. do wahań w zakresie form rodzaju nijakiego w nazwach na -owo // -'ewo, -ino i form rodzaju męskiego, np. Ciechanów // Ciechanowo, Drobnino // Drobnin. Na Mazowszu formy z suf. -sk wypie-

225