page0207

NAZWY MIEJSCOWE

Nazwy osobowe występujące jako podstawy nazw rodowych to — podobnie jak w nazwach patronimicznych — imiona i przezwiska głowy rodziny (zwykle ojca). W okresach późniejszych mogły to być także rodzinne nazwiska. Ogromną przewagę mają w n. m. rodowych odape-latywne, tj. przezwiskowe, nazwy osobowe (w 3452 n. rodowych w Polsce), np. Modzele na Mazowszu od wyrazu modzel 'nagniotek, odcisk, stwardnienie na ręku⁷. Wielokrotnie mniej liczne są skrócone i spieszczone imiona od dwuczłonowych imion słowiańskich (w 565 n. w Polsce), np. Nieciki od im. Niecik, a to od Niecislaw. Szczególnie charakterystycznymi podstawami nazw rodowych są dwuczłonowe przezwiska, choć jest ich stosunkowo niewiele (w 167 n.), np. Białowąsy, Poliżchleby od przezwisk Białowąs, Poliżchleb. Wyraźnie bardzo mało jest nazw rodowych powstałych od słowiańskich imion dwuczłonowych (tzw. „lepszych"), bo tylko 107 nazw w Polsce, np. Myślibory, Dobrociechy od imion Myślibor, Dobro-ciech. Pewna ilość nazw rodowych powstała też od nazw herbowych drobnej szlachty, np. Ostoje, Wścieklice (w 315 n).

Bardzo licznie tworzono natomiast nazwy wsi rodowe od imion chrześcijańskich i ich form spieszczonych, zwłaszcza od czasu, gdy imiona chrześcijańskie zdominowały całość polskiego imiennictwa (w 968 n. w Polsce), np. Klimki od imienia Klimek, to zaś od Klemens; Romany od imienia Roman. Niewiele jest w Polsce nazw rodowych od imion niemieckich (tylko 43), np. Frącki od imienia Franz. Należy to przypisać temu, że nazwy rodowe szerzyły się zwłaszcza w regionach północno-wschodnich, tj. na Mazowszu i Podlasiu, gdzie wpływy imiennictwa niemieckiego docierały słabo. Zdarzają się tu natomiast nazwy rodowe od imion bałtyckich (pruskich), np. Rapaty, Wilkęsy.

NAZWY DZIERŻAWCZE

Są to nazwy miejscowe tworzone od nazw osobowych (imion, przezwisk lub nazwisk) za pomocą derywacji słowotwórczej (sufiksalnej), oznaczają zaś miejscowość będącą własnością tej osoby, której imię stało się podstawą nazwy. Nazwy dzierżawcze powstają najczęściej za pomocą przyrostków (sufiksów) przymiotnikowych: *-jb (*-ja, *-je), *-ovb (*-ova, *-ovo) // *-'evb-(*-eva, *-evo) oraz *-im> {*-ina, *-ino). Nazwy te jako formy przymiotnikowe występują w trzech rodzajach gramatycznych (męskim, żeńskim i nijakim) oraz w dwu liczbach: pojedynczej i mnogiej. Stwarza to bogatą mozaikę struktur i form nazw dzierżawczych. Pierwotnie przymiotniki te stanowiły człony określające wyrażeń typu wójtowa wieś, Michałów gród,

203