page0200

NAZWY GEOGRAFICZNE — TOPONIMIA

Nazwy miejscowe są ściśle związane z samymi osadami, tj. z czasem i miejscem ich powstania. Równocześnie nazwy te istnieją o tyle, o ile zapisane zostały w dokumentach lub funkcjonują w ustach mieszkańców. Najstarsze dokumenty spisywane były w różnym czasie: w jednych dzielnicach Polski wcześniej (w Wielkopolsce, na Śląsku i Pomorzu), w innych później (na Mazowszu). Braki we wczesnej dokumentacji nazw mazowieckich spowodowane zostały m.in. tym, że drewniane budownictwo tego regionu często ulegało pożarom; spaleniu ulegały także przechowywane dokumenty.

Przedstawiona tabela pokazuje liczbę nowych nazw wsi zapisywanych w X-XX w. w pięciu regionach Polski.

Najstarsze zapisy nazw miejscowych, pochodzące z X i XI w., zostały wydzielone przez autorow tylko na Pomorzu Zachodnim i w Wielkopolsce. Są one sporadyczne. Prawdziwy wzrost liczby nazw zaczyna się w XII i XIII w. Okres szczytowy przypada na Pomorzu Zachodnim na wiek XIII, w Wielkopolsce i w Małopolsce północnej na wiek XIV, na Mazowszu zaś dopiero na wiek XVI. Na Górnym Śląsku najliczniejsze zapisy pochodzą z połowy XIII i z XIV w., następnie zaś z XX w. W XVI i XVII w. widoczny jest spadek liczby nowych zapisów (zapewne też nowych osad). W tym czasie opadła już bowiem fala intensywnego rozwoju osadnictwa. Wiek XVII to okres wojen, chorób i epidemii oraz ogólnego upadku gospodarczego; odbiło się to także w spadku dynamiki zakładania nowych wsi i w wyludnianiu wsi dotychczasowych.

KLASYFIKACJE NAZW MIEJSCOWYCH

Zarówno historycy osadnictwa, jak językoznawcy badający słowiańskie nazwy miejscowe starali się uporządkować ten niezwykle bogaty zasób nazw przez opracowanie odpowiedniej klasyfikacji. Pierwszy ich podział, opublikowany w latach 1865-1874 przez Franciszka Miklosicha, wyróżniał nazwy miejscowe: 1. pochodzące od nazw osób, oraz 2. pochodzące od apelatywow (tj. wyrazów pospolitych). W dalszej szczegółowej klasyfikacji grupy nazw podzielone były na podstawie ich budowy słowotwórczej. Polski historyk, Tadeusz Wojciechowski, oparł się natomiast (w 1873 r.) głównie na kryteriach historyczno-osadniczych, wyróżniając 5 grup: 1. nazwy wskazujące na właściwość topograficzną, 2. nazwy patronimiczne, 3. nazwy dzierżawcze, 4. nazwy służebne, 5. nazwy

196