page0228

NAZW) GEOGRAFICZNE — TOPONIMIA

problem tzw. mikrotypów, tj. układów gniazdowych nazw bliskich sobie (o tej samej strukturze i podstawach). Dotychczas na problematykę mikrotypów w nazewnictwie polskim zwracano niewielką uwagę.

NAZWY MIAST

Miasta najczęściej rozwijały się w Polsce z wcześniejszych wsi, dziedzicząc ich nazwy. Większość nazw miast nie różni się zatem od nazw wsi omówionych na s. 191-224. Nazwami miast stawały się też niektóre nazwy grodów, zwłaszcza nazwy dzierżawcze na *-/z>: Bydgoszcz, Poznań, Przemyśl, Radom, Sandomierz, Wrocław i inne.

W związku z procesem „lokacji" miasta, czyli z nadawaniem praw miejskich, miasta otrzymywały także nazwy od imion lub nazwisk ich założycieli (a więc nazwy różniące się od wcześniejszych nazw wsi). Dokumenty historyczne pozwalają na ustalenie tego typu nazw dla kilkudziesięciu polskich miast. I tak: Aleksandrów Kujawski nazwano w połowie XIX w. na cześc cara Aleksandra II, Augustów — na cześć Zygmunta Augusta; Bolesławiec w 1268 r. — od imienia księcia Bolesława Pobożnego; fanów Podlaski w 1423 r. — od założyciela miasta Jana Joczowicza; Rejowiec — od Mikołaja Reja, który założył go w 1547 r.; Tarnobrzeg — od Stanisława Tarnowskiego, w 1593 r.; Wejherowo — od Jakuba Wejhera, w r. 1643 itd. W nazwach miast spotyka się imiona królów i książąt, magnatów i szlachty, także nazwy tworzone od skróconych form nazwisk założycieli.

W okresie średniowiecza miasta zakładane były w Polsce często przez kolonistów niemieckich. Miało to miejsce zwłaszcza w zachodnich i północnych regionach Polski: na Pomorzu, Mazurach, w Wielkopolsce i na Śląsku. Niemcy stanowili tu zwykle przewagę, zwłaszcza wśród rajców i patrycjatu. Starali się więc o to, by podczas lokacji miasto otrzymało nazwę niemiecką. Zdarzało się i tak, że wcześniejsza polska nazwa osady zastępowana była przez nazwę niemiecką. Nazwami niemieckimi są na przykład na Pomorzu nazwy miast: Gryfice (z niem. Greifenberg), Gryfino (z niem. Greifenhageń), Lębork (z niem. Lauenburg). Olsztyn nosił niemiecką nazwę Allenstein. Wałcz otrzymał swą nazwę dopiero po 1945 r., przedtem miał niemiecką nazwę Deutsch Krone. Kluczbork to pierwotne niem. Kreuzburg, Szombierki — niem. Schónberg. Niemieckie nazwy miast pojawiały się również i tam, gdzie okoliczna ludność i część ludności miasta była polska.

224