page0214

NAZWY GEOGRAFICZNE — TOPONIMIA

Konarze. Z czasem (około XIII-XIV w.) nazwy te przybrały formy biernika liczby mnogiej rodzaju niemęskoosobowego, np. Sokolniki, Konary, gdyż zaczęły oznaczać nie tylko ludzi, lecz i zamieszkane przez nich osady (będące rzeczownikami nieżywotnymi).

Nazwy służebne należą do starej warstwy słowiańskiego nazewnictwa miejscowego. Powstawały one wraz z osadami zakładanymi tam, gdzie istniała odpowiednia organizacja służb i usług wobec wczesnośredniowiecznego państwa. Ten rodzaj struktury organizacyjnej występował w kilku tylko krajach Europy Środkowej: w Polsce, Czechach, na Morawach, Słowacji i Węgrzech. Czas powstania tego typu służb datowany jest na wiek X. Polegały one na wykonywaniu pewnych czynności i powinności na rzecz dworu panującego władcy. Osady służebne musiały się zatem lokować w jego pobliżu.

W Polsce nazwy miejscowe służebne dokumentujące zasięg organizacji służebnej występują przede wszystkim w Małopolsce (154 nazwy) i na Śląsku (111 nazw). Skupiają się wzdłuż rzek i wokół ośrodków władzy. W Małopolsce tworzą skupiska wokół Sandomierza, Wiślicy, Krakowa, Siewierza i Chęcin (por. mapa 2). Na Śląsku gniazda nazw służebnych są szczególnie liczne wokół Legnicy, Wrocławia, Niemczy, Opola i Bytomia. W zachodniej Wielkopolsce nazw służebnych jest tylko 47, występują tu one na terenach o starszym osadnictwie, głównie wokół Poznania i Kościana, podczas gdy w zachodniej części dawnego województwa poznańskiego są zupełnie sporadyczne. Podobnie sporadyczne są w północno-zachodniej części Śląska. Również północne Mazowsze cechuje bardzo niewielka liczba nazw służebnych (18); pojawiają się tu one w pobliżu Wisły i Bugu. Zupełnie brak tego typu nazw na Pomorzu (Gdańskim i Zachodnim), także na Łużycach i Po-łabiu. Rozmieszczenie nazw służebnych na terenie Polski ukazuje ich koncentrację wokół najstarszych ośrodków państwowości. Ich nieobecność na pozostałych terenach wskazuje na brak tego typu wczesno-feudalnej organizacji służebnej.

Nazwy wsi tego typu są źródłem informacji o rodzajach służb i powinności wobec dworu władcy. Była to służba łowiecka, hodowlana, rybacka i bartnicza, przemysłowa i winiarska, por. np. nazwy: Komorniki od wyrazu komornik 'urzędnik wykonujący pomocnicze czynności sądowe', też 'dworzanin'; Konary od wyrazu koniarz 'zajmujący się końmi'; Łagiewniki od ludzi zajmujących się wyrobem tagwi (drewnianych naczyń), warzeniem piwa, syceniem miodu; Pracze, tj. piorący bieliznę; Stróże, Żyrdniki, tj. ludzie zajmujący się transportem

210