page0216

NAZWY GEOGRAFICZNE — TOPONIMIA

Organizacja służebna wczesnofeudalnego państwa powstała około X w., a jej szczególna aktywność przypadała na wiek XI i XII. Jej wzory przyszły zapewne do Polski z Czech. W XI XII w. lub niewiele później musiała też powstać większość służebnych nazw wsi. Upadek tego typu organizacji i zanik żywotności nazw służebnych wiąże się z późniejszym rozwojem gospodarki towarowo-pieniężnej. Część osad służebnych mogła też zmienić się w podmiejskie osady rzemieślnicze, a także we wsie rolnicze.

Na wzór starszej warstwy nazw tego typu powstawały także i później nazwy wsi od wykonywanych zawodów, np. Kowale 1400, Garbarze 1564, Dziekciarze 1783, Krawce 1855. Nazwy te są już jednak stosunkowo rzadkie i rozproszone.

NAZWY ETNICZNE

Wyróżnione w klasyfikacji semantycznej (tj. znaczeniowej) nazwy miejscowe etniczne stanowią grupę niejednolitą i ze względu na swoje pochodzenie, i pod względem budowy słowotwórczej. Łączy je to, że „oznaczały pierwotnie mniejszą lub większą gromadę ludzką", między innymi „na podstawie właściwości zamieszkanego przez nią skrawka ziemi, pochodzenia z pewnej okolicy, charakterystycznego pożywienia, itd." Zaliczane są tu więc zarówno nazwy wsi typu Czechy, jak i Racibo-rzany oraz Pogórzyce i Konojady.

Podstawową cechą nazw etnicznych jest więc to, że jako nazwy miejscowe są formami prymarnymi, przeniesionymi bez derywacji z nazw grup ludzi. Występują w formach liczby mnogiej. Wyróżnić można pięć rodzajów tych nazw:

a)    od grup narodowościowych i plemiennych, np. Cygany, Prusy, Mazury, Pieczyniegi;

b)    od nazw mieszkańców i nazw grup plemiennych o przyrostku -anin; są to nazwy miejscowe na -any, np. Dolany, Mazowszany, Zarzeczany;

c)    od nazw mieszkańców utworzonych przyrostkiem -ice, -owice // -'ewice, np. JSIagorzyce, Stawowice;

d)    od nazw grup plemiennych lub nazw mieszkańców z przyrostkiem -ce, np. Węgierce, Skawce;

e)    od nazw mieszkańców z przyrostkiem -aki, np. Leśniaki, Slęzaki.

Nazwy miejscowe etniczne są stosunkowo nieliczne. Najwięcej jest

ich w południowych i środkowych regionach Polski, jednak i tu stanowią one od 1% do 4%; prawie nie występują na Pomorzu. Nazwy

212