page0210

NAZWY GEOGRAFICZNE — TOPONIMIA

początkowo formy z -owo II -'ewo. Z czasem ustąpiły one formom rodzaju męskiego. Proces ten objął zwłaszcza południową część Polski, posuwając się stopniowo ku północy. W dawnym województwie krakowskim mamy np. 16 n. m. z -owo, podczas gdy 292 n. m. z -ów. Natomiast w Wielkopolsce i na Mazowszu w materiałach historycznych obserwować można wahanie, np. Chmielewo 1415II Chmielów 1434 (Mazowsze). Na Pomorzu Gdańskim w nazwach wsi występuje niemal wyłącznie z -owo II-'ewo, z wyjątkiem nazw Tczew i Gniew. Nazwy zakończone na -owy II -'ewy, np. Skarszewy, można uważać za formy pluralne. Pojawiają się one zwłaszcza na Pomorzu, ale także w Polsce środkowej, w Małopolsce i na południu Śląska, por. Borzyszkowy, w dopełniaczu Borzyszków (1. mn.).

Nazwy z -ov- // -'ev- pojawiają się już w najstarszej dokumentacji z XII w., np. Tribethou 1176-1180 (Trzebiatów), Uiduchoua 1159 (Widuchowa), równocześnie z innymi typami nazw miejscowych. Liczba ich szybko rośnie w XIII w., osiągając w wieku XIV najwyższy przyrost w Wielkopolsce, Małopolsce, dzielnicach centralnych i na Pomorzu. W XV w. liczba tych nazw w wielu regionach spada, wyjątkiem jest Mazowsze na skutek gwałtownie rosnącej dokumentacji. Natomiast od wieku XVI w całej Polsce liczba nazw dzierżawczych z -ov-ll-'ev- stale maleje aż do wieku XX, co wskazuje na zanikanie żywotności tej kategorii. Ogółem liczbę polskich nazw dzierżawczych z tym formantem szacować można na około 6000-7000, z czego około 5000 powstało do XV w.

Układy geograficzne nazw dzierżawczych z -ov-//-'ev- w Polsce nie zostały dotychczas opracowane. Na podstawie ich rozmieszczenia na Pomorzu Zachodnim sądzić można, że najstarsza ich warstwa lokuje się na tych samych terenach co starsza fala słowiańskiego osadnictwa, a więc na terenach bezleśnych i żyznych glebach. Stopniowo nazwy te szerzą się także na innych obszarach. Ponieważ są strukturą niezwykle częstą, służyły za model nazwom miejscowym powstającym także w wiekach późniejszych. Formant -ov-U-'ev- zaczął bowiem z czasem pełnić głównie funkcje strukturalne.

Nazwy dzierżawcze z tym formantem tworzone były najczęściej od imion odapelatywnych (przezwiskowych). Np. na Pomorzu jest ich 50%, por. n. m. Gąskowo od przezwiska Gąska. Bardzo często nazwy te powstawały też od imion skróconych i spieszczonych z imion dwuczłonowych, np. n. m. Rościszewo od imienia Rościsz, to zaś z Rościsław (na Pomorzu około 40%, w Małopolsce około 30%). Słowiańskie imiona dwuczłonowe rzadko zdarzają się w nazwach dzierżawczych z -ov-//

206