page0290

NAZWY GEOGRAFICZNE — TOPONIMIA

ulic w Warszawie pochodzą z początku XV w. (lokacja w XIII w.), w Krakowie nazwy ulic pojawiają się w dokumentach z XIV w. (lokacja w XIII w.), w Poznaniu — z XIV w. (lokacja w XIII w.), w Lublinie — z XVI w. (lokacja w XIV w.), w Sieradzu — z XV w. (lokacja w XII w.).

Powyższe dane dotyczą nazw sensu stricto, tj. nazw własnych wyposażonych we wszystkie właściwe im atrybuty. Wcześniej niż pojawienie się właściwych nazw istniały inne sposoby wyróżniania i określania obiektów miejskich, które zresztą funkcjonowały i funkcjonują także równolegle z właściwym nazewnictwem. Mowa tu o deskrypcjach sytuacyjno-tekstowych czy opisach informacyjno-orientacyjnych, służących informowaniu bądź orientowaniu w przestrzeni. Bardzo liczne poświadczenia takich formuł zachowały się w aktach miejskich do XVIII w., a nawet dłużej. Oto kilka przykładów z akt miejskich Warszawy:

—    względem Kamienicy przedtym Graniczna y Dworku przedtym Kuko-wskich zwanych na Mostowey Ulicy stoiących, XVIII w.,

—    względem Uliczki przedtym z Ulicy Dunaju do Młynów przy Forty fikacy ach Mieyskich zdawna będących wychodzącej, XVIII w.,

—    z kamienicy Czamerowskiey względem Placu między ulicą Zakroczymską y szcieszką do Zdroiu y koszar z Miasta idącą leżącego, XVIII w.,

—    Ulica z Frety mimo kościoł S. Jerzego między ogrodami aż w Pole do wału poprzeczney drogi, XVII w.

Przytoczone przykłady opisu obiektów miejskich pochodzą z archiwalnych przekazów czynności lustracyjnych i inwentaryzacyjnych, przeprowadzanych przez urzędników miasta. Niezależnie można przyjąć, że tego typu formuły informacyjno-orientacyjne funkcjonowały również poza tekstami urzędowymi. Należą one bowiem do naturalnych i uniwersalnych sposobów językowego komunikowania się ludzi w związku z percepcją i kreowaniem przestrzeni społecznej, są też łatwe do zaobserwowania w naszej rzeczywistości. Oto przykłady schematów tekstowych: idąc ku czemuś mija się coś; skręcając z tej drogi w lewo II prawo widzi się to; żeby dojść do punktu takiego, trzeba przejść II skręcić /I minąć to czy tamto, a następnie kierować się na taki to a taki obiekt oraz przykłady konkretnych opisów: Pójdziesz prosto ulicą, przy której wysiądziesz z autobusu, dojdziesz do takiego dużego szarego budynku, potem skręcisz w lewo i tam właśnie mieszkam, druga klatka. Gdzie jest ta księgarnia? — Na takim dużym placu przy Domu Chłopa.

286