page0208

NAZWY GEOGRAFICZNE — TOPONIMIA

Sucharzewo sioło (lub pole). Człon określany często pomijano, z czasem dochodziło do jego zaniku, jednak ślad po nim pozostał w rodzaju gramatycznym przymiotnika. Nazwy dzierżawcze w liczbie mnogiej, np. Skarszewy, Michaliny, są późnego pochodzenia i występują rzadko.

Nazwy miejscowe dzierżawcze należą do najbardziej żywotnych. Odzwierciedlają stosunki własnościowe: wyrażają fakt posiadania wsi i ziemi wokół niej przez osobę, której imię stanowi podstawę nazwy. Z reguły było to imię lub przezwisko pierwszego właściciela lub założyciela wsi. Zdarzało się, że wraz ze zmianą właściciela nazwa wsi również ulegała zmianie; było to jednak zjawisko rzadkie.

1. Nazwy z sufiksem *-jb

Nazwy tego typu rekonstruowane są jako pierwotne formy z *-jb (m.), *-ja (ż.), *-je (n.). Głoska /' z czasem zanikła, pozostawiając ślad w postaci zmiękczenia poprzedzającej ją spółgłoski, np. od imienia Poznan powstała nazwa wsi *Poznan-jb, dziś Poznań, od imienia Wszerad — nazwa wsi *Wszerad-jb, dziś Sieradz W nazwie Radom (pierwotnie *Radom-jb) nie wymawiamy dziś miękkiego m, pojawia się ono jednak w przypadkach zależnych tej nazwy: Radomia, w Radomiu.

Nazwy dzierżawcze utworzone przez sufiks *-jb mają najczęściej formę rodzaju męskiego. Może były to w przeszłości zwykle nazwy grodów, które z czasem stały się nazwami miast. Znacznie rzadziej pojawiają się nazwy z *-ja, tj. w rodzaju żeńskim, np. Rozwadza od imienia Rozwad, Lubrza od nazwy osobowej Luberz. Rzadkie są także nazwy z *-je, tj. w rodzaju nijakim, np. Otusze od imienia Otuch, wtórnie utożsamiane z formami liczby mnogiej.

Nazwy tworzone przez *-jb występują już w dokumentach XII-XIII-wiecz-nych. Zapewne należały do najstarszego złoża nazw miejscowych, towarzysząc starym szlakom osadniczym, żyznym glebom i terenom bezleśnym. Pojawiają się stosunkowo licznie w źródłach aż do połowy XV w., później zanikają. Nazwy dzierżawcze z *-jb nie są kategorią liczną: stanowią około 7% wszystkich nazw do połowy XVI w. w środkowej Wielkopolsce, 3,6% wszystkich nazw miejscowych na Pomorzu Zachodnim i około 3% nazw wsi w Małopolsce.

Choć towarzyszą początkowo starszym centrom osadniczym, niewielka liczba tych nazw sprawia, że nie mają tak wyrazistych zasięgów geograficznych jak nazwy patronimiczne. Przed w. XIII główne skupiska nazw z *~jb istniały na Pomorzu Zachodnim, w północno-wschodniej

204