page0206

NAZWY GEOGRAFICZNE — TOPONIMIA

-owice // -'ewice. Nazwy rodowe notowane są w dokumentach od XII i XIII w., np. *Mysły 1191, *Myślibory 1235 (na Pomorzu Szczecińskim). Do w. XIV pojawiają się w rejonach starszej fazy słowiańskiego osadnictwa. Później ich rozwój w czasie i rozmieszczenie w poszczególnych regionach ukazuje związek nazw rodowych z określonym typem wsi. Nazwy te wiążą się bowiem z reguły z niewielkimi osadami, zakładanymi przez jedną rodzinę. Potwierdzają to zapisy w dokumentach mazowieckich, mówiące np., że we wsi Nagórki żyli w 1580 r. Krzysztof Nagórka i Michał Nagórka, że wieś Włosty założyli w 1471 r. Marcin, Andrzej i Jakub Włostowscy.

Zbadanie chronologii występowania nazw rodowych w dokumentach pokazało, że w XII-XIV w. nazwy te są przede wszystkim formacją znaną w Łęczycko-Sieradzkiem i w Wielkopolsce (80 i 60 nazw rodowych), a także — najogólniej — w północnej Polsce. W tym czasie Małopolska ma zaledwie 22 nazwy miejscowe rodowe, Śląsk — 12, podczas gdy Mazowsze — 47, a Pomorze Zachodnie — 46. Sytuacja zmienia się w w. XV. W tym czasie nazwy rodowe zdecydowanie już dominują na Mazowszu (434), np. Nagórki od r. 1408, Romany od r. 1425. Szerzą się także w kierunku Podlasia i na północ — na Warmię i Mazury. Proces wzrostu nazw rodowych na Mazowszu nasila się w dalszym ciągu w XVI w. (987 nowych nazw).

Po w. XVI ponownie rośnie żywotność nazw rodowych w Wielkopolsce, na Pomorzu (tu zwłaszcza w w. XVIII), w Łęczycko-Sieradzkiem, a w znacznie mniejszym stopniu na Śląsku. Południowa Małopolska staje się natomiast w w. XIX i XX terenem masowo powstających nazw rodowych na terenach podgórskich. Są to głównie nazwy części góralskich wsi i przysiółków. Podobny proces obserwować można w podgórskich regionach Śląska Cieszyńskiego.

Nazwy rodowe towarzyszą przede wszystkim małym osadom zakładanym przez drobne, niezamożne rodziny szlacheckie. Charakterystyczne są przeto dla okolic drobnoszlacheckich Mazowsza, Podlasia i Mazur. Szybki przyrost drobnej szlachty w w. XVI łączy się tu z równoczesnym gwałtownym wzrostem rodowych nazw miejscowych szerzących się na północ i wschód. Zapewne w pozostałych regionach Polski nazwy o typie rodowym powstawały również jako drobne osady jednorodzinne. Dotyczy to także osad powstających w XVII/XVIII i XIX/XX w. Ten sam rodzaj nazw o typie rodowym powstaje od imion i nazwisk chłopskich na terenach podgórskich, zwłaszcza dla części wsi, np. Ondrusze — część wsi Jaworzynka, Przywary — część wsi Sieraków.

202