page0277

NAZWY WODNE

1.    tworzenie nazw wodnych od apelatywów określających kolor wody (podłoża, po którym woda płynie): biały, czarny, czerwony (psł. *bel-'biały', *ćm-, *ćrm- 'czerwony');

2.    tworzenie nazw wodnych nie tylko od pierwiastków (rdzeni), ale też od form bardziej rozwiniętych, zwłaszcza od posiadających już sufiks przymiotnikowy (np. psł. *belr>jh, *ćprbjb, *ćfmhni>);

3.    wprowadzenie nowych sufiksów nazwotwórczych: sufiks -awa, występujący w nazwach rzecznych zwłaszcza w Wielkopolsce i na Pomorzu, powstał jeszcze na gruncie przedsłowiaiiskim, kontynuowany w okresie prasłowiańskim, następnie zaś w poszczególnych językach słowiańskich, np. Kłodawa, Mątawa. Sufiks -ica (< *-ika) wystąpił dopiero w epoce prasłowiańskiej, np. w nazwach rzek Bystrzyca, Kalnica. Sufiks ten uważany był przez dawniejszych badaczy za typowy form ant hy-dronimiczny. Pogląd ten uległ zmianie, gdy okazało się, że tworzy on także wiele nazw terenowych i nazw wsi poprzez substantywizację pierwotnych nazw przymiotnikowych.

Bardzo rozpowszechnione na obszarze całej Słowiańszczyzny są nazwy wodne pochodne od apelatywów określających kolor, nie tyle samej wody, co podłoża, po którym woda płynie. Są to nazwy typu Biała, Czarna, Czermna, Ruda, a także z sufiksami nazwotwórczymi typu Biaława, Czernica, Rudawka. Do charakteru terenu nawiązują nazwy typu Kamienna, Breń (z psł. *brbm> 'błoto, bagno'). Z szatą roślinną okolicy, przez którą rzeka płynie, czy terenu, na którym znajduje się jezioro, związane są nazwy wodne typu Brzeźnica (por. staropolskie brzeźnica 'las brzozowy'), Dębna (por. psł. *dębhm> 'dębowy'), Lipie (por. staropolskie lipie 'las lipowy'), Bukowy (por. przymiotnik bukowy).

W funkcji nazw wodnych na obszarze całej Słowiańszczyzny występują formacje przymiotnikowe, i to przymiotniki bezsufiksalne typu Dęba, Dębe, Orła, Kamiona, posiadające odmianę rzeczownikową (w dopełniaczu: Dęby, Dęba, Orły, Kamiony), jak też odmiany złożonej typu Biała, Dęby, Orla (w dopełniaczu: Białej, Dębego, Orlej) oraz przymiotniki sufiksalne z sufiksami *-bn~, *-bsk- także w dwu typach odmiany: rzeczownikowej, np. Brzeźno, Skalsko (w dopełniaczu Brzeźna, Skalska), i odmiany przymiotnikowej, np. Kamienna, Górski (w dopełniaczu: Kamiennej, Górskiego).

Rodzaj gramatyczny tych nazw rzecznych, które mają postać przymiotników, związany był pierwotnie z rodzajem gramatycznym terminu hydrograficznego będącego drugą (zanikłą) częścią nazwy, np. Biała Rzeka -* Biała, Kamienny Potok -> Kamienny. W Polsce północnej prze-

273