page0279

NAZWY WODNE

wiadomo, która z tych dwu nazw jest starsza. Np. przez wieś o nazwie Jabłonka przepływa rzeka Jabłonka. Obie nazwy mają późną dokumentację historyczną. Obie pochodzą oczywiście od apelatywu jabłoń, ale nie ma możliwości stwierdzenia, czy wcześniej istniała nazwa rzeki, a od niej utworzona została nazwa wsi, czy też było odwrotnie. Wcześniej mogła być nazwa wsi, a od nazwy wsi utworzono nazwę rzeki. Czasem ten dylemat pozwala rozwiązać semantyka podstawy apelatyw-nej nazwy. Jeśli jest np. rzeka o nazwie Więcierza i nad nią jest położona wieś o nazwie Więcierza, to można wnioskować, że wcześniej była nazwa rzeki, gdyż nazwa pochodzi prawdopodobnie od wyrazu więcierz 'rodzaj sieci do łowienia ryb'. Czyli początkowo była to rzeka, w której łowiono ryby przy użyciu więcierzy, i od tego nazwano rzekę, a wtórnie dopiero od rzeki nazwano wieś. W tym konkretnym przypadku ten sposób rozumowania potwierdzają zapisy historyczne, gdyż nazwa rzeki odnotowana została już w w. XIV, a wieś dopiero w w. XVI.

Licznie w języku polskim występują nazwy wodne pochodne od nazw osobowych. Szczególnie często spotyka się je na terenach górskich i podgórskich. Są to nazwy typu Staszków Potok, Gąsienicowe Stawy. Pochodzą one najczęściej od nazwiska lub imienia właściciela pola, przez które ten potok przepływa, czy też od nazwiska (imienia) właściciela stawu. Licznie występują też nowe nazwy pochodne od określeń instytucji, np. Dworski Potok ('należący do dworu'), Kościelny Staw ('stanowiący własność kościoła, parafii'), Panieńskie Stawy ('należące do klasztoru żeńskiego'). Na ogół są to nazwy składające się z dwu wyrazów: wyrazu pospolitego lub nazwy osobowej, użytych w formie przymiotnikowej, i terminu topograficznego (np. potok, staw). Często ten termin topograficzny jest opuszczany. Mogą więc obok siebie funkcjonować dwie formy Staszków Potok i tylko Staszków, Kościelny Staw i Kościelny.

Nazwy wodne (a szczególnie częste jest to w nazwach nowszej warstwy) cechuje skłonność do tworzenia różnych form językowych dla określenia tego samego obiektu wodnego. Mogą występować różnego rodzaju warianty językowe pochodne od tej samej podstawy, ale mogą to być także różne nazwy, pochodne od różnych podstaw. Spotyka się przypadki, że ta sama rzeka ma różne nazwy w zależności od tego, przez jakie miejscowości przepływa. Np. rzeka, poczynając od źródeł leżących w pobliżu miasta Wielopole, nazywana jest Wielo-polka i ta nazwa funkcjonuje w kilkunastu wsiach, przez które przepływa, ale gdy dalej przepływa przez dużą i znaną wieś Brzeźnicę, ma

275