page0283

NAZWY WODNE

pejskie), dla których można wskazać analogicznie utworzone nazwy wodne w językach germańskich.

Wraz z rozwojem osadnictwa niemieckiego na obszarach położonych na wschód od Odry zaczęły powstawać także niemieckie nazwy wodne. Nazw niemieckich było dużo na szeroko pojętym Pomorzu i w Prusach Wschodnich, w zachodniej części Śląska, w dorzeczu Odry. Było to nazewnictwo stosunkowo późne, młode, o przejrzystej budowie językowej. Są to nazwy typu Schwarz Bach (= Czarny Potok), Pfaffenwasser (od niem. Pfaffe 'proboszcz, ksiądz' + wasser 'woda'), Miihlenloch (od Muhle 'młyn' + loch 'toń'), Tiefen See (od niem. tief 'głęboki' + See 'jezioro'). Dużo jest nazw wodnych pochodzenia niemieckiego utworzonych od nazw miejscowych, przy czym te nazwy miejscowe mogą być pochodzenia słowiańskiego, por. Jassener See (od n. m. Jassen + See 'jezioro', natomiast n. m. Jassen pochodzi ze słowiańskiego Jasień).

Odrębne zagadnienie stanowi germanizacja nazw genetycznie słowiańskich czy też przedsłowiańskich (staroeuropejskich), do której doszło na ziemiach Polski zachodniej i północnej w XIX-XX w. Germanizacja hydronimów ma bardzo zróżnicowany charakter. Nazwy dużych rzek, zaliczane do warstwy staroeuropejskiej, notowane były na tych terenach z zasady wcześniej w źródłach niemieckich niż polskich. Ich forma językowa była dostosowana do językowego systemu niemieckiego, a szata graficzna do zasad ówczesnej pisowni łacińskiej używanej w kancelariach niemieckich. W tym kontekście warto się przyjrzeć zapisom nazw Wisła i Odra. Nazwa Wisła notowana była w średniowiecznych dokumentach niemieckich jako Visula w r. 830, Visela 1076, Weissel 1225, Wezele 1233, Weissele 1291, Wiseł 1321, Wixla 1243, Witzele 1464, Wicel 1475, Weichsel 1525, Weixel 1572. Od XVI w. upowszechnia się w źródłach niemieckich do dziś używana forma Weichsel. Procesy fonetyczne, które doprowadziły do powstania formy Weichsel, spowodowane zostały prawami rządzącymi rozwojem języka niemieckiego: długie -i- rozwinęło się w dyftong; w języku niemieckim unika się też albo nie występują niektóre grupy spółgłoskowe, w tym także -sl-. Nazwa Odra notowana była w średniowiecznych źródłach niemieckich jako Odera w r. 948, Odora 969, Oddere 985, Odore 985, Oddara 1075, Odir 1353, Ader 1473, Uder 1473, Oder 1580. Zapisy źródłowe wskazują, że obecna niemiecka forma Oder pojawiła się w źródłach historycznych późno. Samogłoska po -d-, a przed -r- została wprowadzona dla rozbicia grupy spółgłoskowej. Zapewne wymówienie grupy spółgłoskowej -dr-sprawiało ówczesnym Niemcom trudności.

279