Magazyn62401

720

pokoleniach, ob. wyżej). Dla krajów, dla których można było przeprowadzić rachunek za dłuższy przeciąg czasu, współczynnik ten przeważnie przybiera najwyższą wartość pod koniec wieku XIX albo w początkach wieku XX, t. j. w okresie, gdy wprawdzie już się przeważnie zaznaczył spadek współczynników urodzeń, ale jednocześnie wydatnie obniżyła się umieralność. W tym czasie, około r. 1900, sytuacja demograficzna Europy jest dość jednolita. W większości krajów współczynniki reprodukcji netto leżą w granicach od 1,4 do 1,5. Znaczy to, że w razie nieograniczenie długiego trwania istniejących podówczas stosunków płodności i umieralności przyrost naturalny ludności ustabilizowałby się w Europie w wysokości 40 do S°% na pokolenie; odpowiada to rocznemu przyrostowi około ix—i4°/oo- Wyjątek stanowiły wówczas z jednej strony kraje Europy południowo-wschodniej i wschodniej, gdzie współczynniki reprodukcji netto przekraczały 1,6 (roczny przyrost 16°/₀₀ i więcej), z drugiej strony Francja o współczynniku już nieco niższym od 1.

Obecna sytuacja demograficzna Europy jest zasadniczo odmienna. Tabl. 22 podaje współczynniki reprodukcji netto, obliczone dla ostatnich lat, dla których materjał był dostępny.

TABL. 22. WSPÓŁCZYNNIKI REPRODUKCJI NETTO WNIEKTÓRYCH KRAJACH EUROPEJSKICH

Kraj, okres	Wskaźnik
Anglja z Walją (I934/3^6)......	0,76
Szkocja (1934)...........	0,91
Bulgarja (1933/36)..........	1,19
Czechosłowacja (1929/32)......	0,94
Danja (I93V35> .........	0,92
Estonja (1933/35)..........	0.73
Fmlandja (1933) . . ...	0,9
Francja (1935)..........	0,87
Grecja (1931/32)..........	1.25
Hiszpanja (1928/30).........	1,24
Holandja (1936)..........	1,10
Łotwa (1935/36)..........	0,86
Niemcy (1933)...........	0.71
•• (1935)...........	0,89
.. (1936)...........	0,90
Norwegja (1931/35).......	0.83
Polska (1931/32)..........	1.24
Portugalja (1930/31) ........	U33
Szwajcarja (1932)..........	0,85
Szwecja (1931/34)..........	o.75
Węgry (1932/35) .... ....	1,01
Włochy (1933)...........	1,18

LUDNOŚĆ

Z ważniejszych państw nie wymienionych w tablicy Belgja i Irlandja zapewne mają współczynniki nieco niższe od jedności, Jugosławja, Rumunja znacznie wyższe od jedności; nieco wyższy od jedności jest zapewne także współczynnik dla Litwy. Dla Związku Sowieckiego (część europejska) na podstawie danych z lat 1926/28 obliczono współczynnik wynoszący 1,7. Dla dalszych lat brak podstaw obliczeń. Przypuszczać można, że współczynnik znacznie spadł, ale że i obecnie byłby on wyższy od jedności.

Tylko wschód i południowy wschód Europy, Polska, Litwa, Włochy, Hiszpanja, Portugalja i Holandja mają jeszcze współczynniki reprodukcji netto wyższe od jedności, poza tern wszędzie po stabilizacji stosunków ujawniłby się spadek ludności. Najgorsza sytuacja jest w samem centrum Europy: w Niemczech (w r. 1933), w Czechach właściwych, w Austrji, bardzo zła w Anglji, Szwecji, Estonji. We wszystkich tych krajach współczynniki są znacznie niższe od 0,8 i spadają nawet do 0,7 (zmniejszenie ludności o 30% w ciągu pokolenia, czyli około 12⁰/⁰⁰ w stosunku rocznym). Nieco pomyślniejszy obraz daje np. Francja.

Cały ten obraz tem bardziej jest uderzający, że około r. 1920—1922 niemal żadne państwo europejskie nie wykazywało współczynnika reprodukcji netto niższego od jedności — prócz Francji i zapewne Austrji i Estonji. Szybkość spadku ilustrują dane np. z Bułgarji, gdzie liczono w latach 1921/26 L53. ^w latach 1926/27 1,45, a w latach *933/36 już tylko 1,19, albo z Niemiec, gdzie jeszcze w r. 1925 liczono 1,0. Porównanie kształtowania się współczynników w reprodukcji netto ze współczynnikami su-rowemi przyrostu naturalnego (ob. tabl. 9) wykazuje, w jak zasadniczy sposób rzeczywista sytuacja demograficzna ulega zniekształceniu wskutek pomyślnej obecnie struktury ludności według wieku i jak to zniekształcenie występuje z różną siłą w różnych krajach.

Tabl. 22 podaje liczby dla całych państw. Sytuacja w niektórych częściach tych państw, zwłaszcza zaś w wielkich miastach wygląda jeszcze gorzej. Czechy właściwe w r. 1934 miały współczynnik ponieżj 0,7, gdy w Rusi Podkarpackiej było ponad 1,5; Saksonja miała w r. 1933 około 0,5, wielkie miasta niemieckie przeważnie poniżej 0,5, tyleż m. Sztokholm i Oslo, Wiedeń około 0,25 i t. d. Współczynniki obliczone dla poszczę-