page0275

NAZWY WODNE

teorii, obecnie rozwijanej w Niemczech przez Wolfganga P. Schmida, do warstwy staroeuropejskiej zalicza się nazwy, które posiadają następujące cechy:

1.    nie potrafimy ich objaśnić w świetle języka czy też prajęzyka używanego na obszarze, na którym znajduje się obiekt o tej nazwie;

2.    podstawę danej nazwy stanowi jednotematowy pierwiastek indo-europejski;

3.    semantyka nazwy należy do indoeuropejskiego pola semantycznego 'rzeka, płynąć, woda⁷;

4.    nazwa zawiera w swojej budowie słowotwórczej zarówno indo-europejski pierwiastek, jak i indoeuropejski sufiks nazwotworczy;

5.    ma odpowiedniki w kilku rodzinach językowych Europy.

Z obszaru Polski taką nazwą będzie np. Drawa, określająca rzekę, dopływ Noteci, gdyż nie da się jej wywieść tylko z języka polskiego czy też prasłowiańskiego (1); pochodzi od indoeuropejskiej podstawy *droua, wywodzącej się z prardzenia *dreu-, poświadczonego już przez źródła antyczne w postaci Drau (greckie ńpafioę) (2); semantycznie związanego ze 'spieszyć się⁷, dla określenia szybkiego nurtu wody (3); zawiera indoeuropejski rdzeń i sufiks *dreu-a (4); a różne języki Europy dostarczają przykładów nazw pokrewnych, por. litewskie Dnmntas, polskie Drwęca, francuskie Durance.

W r. 1990 uczeń prof. W. P. Schmida, Jurgen Udolph, opublikował książkę „Die Stellung der Gewassernamen Polens innerhalb der alteuropaischen Hydronymie⁷⁷, w której zestawił nazwy wodne o archaicznej strukturze językowej, mogące być zaliczone do warstwy nazw staroeuropejskich. Wśród tych nazw znalazło się kilka nazw dużych rzek. Do nich zaliczana jest nazwa Wisła. Nazwa notowana była już w źródłach antycznych (Agrippa, Pliniusz, Ptolomeusz). W źródłach łacińskich notowana była jako Vistla, Vistula, Viscla. W źródłach staroniemieckich notowana była już od IX w. w formie Wisła, Wizla, w późniejszych niemieckich jako Weisel, Weichsel. Nazwa związana jest genetycznie z indoeuropejskim rdzeniem *ueis~, *uis- 'płynąć, ciec⁷. Indoeuropejskim sufiksem nazwotwórczym było -/-. Ożywioną dyskusję wywołały zapisy antyczne z -t- i z -k-. Obecnie przyjmuje się, że były to elementy spółgłoskowe wprowadzone dla rozbicia grupy spółgłoskowej -s/-, nie istniejącej w języku łacińskim, trudnej do wymówienia (por. analogiczne -sclav- w miejsce słowiańskiego -slav-).

Wiele lat trwała dyskusja o pochodzeniu nazwy drugiej dużej rzeki przepływającej przez Polskę, Odry. Nazwa notowana była od X w.,

271