page0206

198

Sejmy

Nareszcie sejmowanie polskie rozwija się jeszcze wspanialej przez reformy Ludwika węgierskiego. Układy w Koszycach, aczkolwiek król swoje plany na nich, co się dotyczy następstwa córek na tron polski, przeprowadzał, są dowodem wewnętrznego wyrobienia się narodu: czasowa dyktatura ustać musiała, a król na równi traktował z baronami i z rycerstwem korony polskiej. Odtąd już nie mógł dobrowolnie nakładać żadnego podatku i prawo to spadło teraz na sejm, to jest na sam naród. Bardzo to ważne ustępstwo władzy królewskiej, ustępstwo, od którego wszędzie na świecie rozpoczynała się wolność parlamentarna. Nie ustąpił tego prawa Ludwik z dobrej woli, bo dosyć samowładnie postępował sobie z Polską przez całe panowanie, ale i skłonił czoło w milczeniu przed rzeczywistą potęgą, przed tem, co się już stanow^rczo wyrobiło w narodzie. Na wolności gminnej poczęła się budować, wspierać, rozwijać wolność wyższa, wolność narodu, wolność państwa. Stosunki zwyczajne, zamieniały się powoli w prawo pisane, w artykuły. W bezkrólewiu po Ludwiku dojrzała znakomicie ta wolność państwa, korony polskiej. Sejmy ciągle radzą i stanowią, w nich przez dwa lata spoczywa sam majestat, razem narodu i króla. W ciągu tych dwóch lat formy się wyrobiły, naród dojrzał. Wybraniem Władysława Jagiełły i przywiązaniem do siebie Litwy uwieńczył dzieło. Nigdy więcej sejmowanie świetniejszego rezultatu nie przyniosło. Za Władysława Jagiełły następuje rozwój coraz wspanialszy sejmów. Już ni.^ylko komesowie, baronowie, to jest urzędnicy sejmują, ale całe rycerstwo. Obok tego starego senatu tworzy się izba poselska. Senat zawiera się też w ściślejszych obronach, bo za wiele w Polsce urzędników, dawnych komesów. Każde księztwo, każda ziemia, zlewając s.ę w całość narodową, jako pojedyńcze województwo, zachow^rało swoich urzędników ziemskich i dworskich na pamiątkę niegdyś swojej udzielności. Pozwalali na to królowie, bo tem łatwiej przychodziło im dokonywać unii ziem różnych i budować koronę polską. Znosili urzędy polityczne jak np. kanclerzów, bo te wadziły jedności, ale utrzymywali konieczne, to jest np. sędziów i po lkomorzych, lub dworskie, cześników i pod-stolich. Dogadzając to potrzebie, to próżności, dopinali wielkiego celu. Ci miejscowi urzędnicy wksięztwach mieli swoje znaczenie w księztwie, należeli do rady, do starszyzny miejscowej, ale jakież ich znaczenie w calem zjednoczonem państwie? Jeżelić stare komesy zjadą się na sejm, wszyscy wszystkich ziem podkomorzowie, sędziowie, stolnicy, pisarze, cóż to będzie za ogrom sejmujących? Wtedy kilkaset ludzi zasiądzie w samym senacie. Królestwo więc zaprowadza ta pewne zmiany konieczne, zaprowadza nie rozporządzeniami prawodaw-czemi, których nie ma, ale obyczajem i praktyką. Naród dojrzały, sam to pojmuje, że w jego losach wiele się odmieniło, że nie jest ziemią, ale całym wielkim narodem. Instynktem miarkuje, co mu robić wypada. Tak u nas zawsze szedł obyczaj narówni z tem, co się wyrabiało w życiu; przyjęta jaka zasada tak się prędko w jednej chwili stawała nowym zwyczajem, że najbystrzejszy wzrok nie odróżniłby jej od starego prawa. Nic dziwnego, wolność nasza rozwijała się logicznie. Więc ponad radami ziem, staje teraz za Władysława Jagiełły jedna wielka rada państwa i korony, nowy senat. Rady ziem to sejmiki; podają na nich głos nietylko urzędnicy miejscowi, ale i cale rycerstwo ziemi, województwa. Do senatu wchodzą tylko najstarsi biskupi ■wojewodowie, kasztelanowie w^rojewództw i ministrowie korony. Kasztelano,-w^rie mniejszych grodów po ziemiach, jak teraz po powiatach, tracą na swojem znaczeniu, należą pół napół do senatorskiego, pół napół do rycerskiego stanu. Czasem król wzywa ich do wielkiej rady; wtedy jako przyzwani zasiadają na