28532

15. Sejmiki w Rzeczpospolitej - ich funkcje i kompetencje.

Razem ze wzrostem sejmów walnych rozwijał się samorząd ziem. Dawny wiec dzielnicowy rozbił się na sąd wiecowy (sądy w ważniejszych sprawach) i radę dostojników ziemskich tzw. radę panów Ziemi

-    zajmowała się sprawami administracji lokalnej i ustawodastwem partykularnym. Rada panów w XVw. sama podejmowała uchwały dla danej ziemi. Wzrost znaczenia szlachty zmuszał dostojników ziemskich do odwoływania się do niej początkowo by uzyskać zgodę na wykonanie uchwał. Od końca XIVw. formułowały się tak sejmiki ziemskie złożone z dwóch członów:

ayady panów ziemi

b)ogółu szlachty. W miarę rozwoju aktywności politycznej szlachty, osobna rada panów zaczęła zanikać. Sejmik stawał się więc wyrazicielem stanowiska ogółu szlachty wśród której nadal wybitną rolę odgrywali piastujący urzędy panowie. Szlachta widziała w sejmikach bezpośrednie przedstawicielstwo swych interesowi dążyła do rozszerzenia ich działania. Sejmiki odbywały się we wszystkich województwach i ziemiach. Ich zasięg kompetencji był szeroki. Niektóre uchwały sejmikowe - lauda kodyfikowały prawo zwyczajowe ziemi. Sejmik przejmował funkcje sądownicze jako sąd wyższy, konkurując z upadającym sądem wecowym. Sejmiki nakładały lokalne podatki na potrzeby ziemi. Czasem król potrzebując nadzwyczajnego podatku: rezygnował ze zwołania sejmu i zwracał się bezpośrednio do sejmików ziemskich. Od początku XVw. sejmiki wystawiały kandydatów na stanowisko sędziego, podsędka i pisarzy ziemskich. Wzrost znaczenia sejmików nastąpił po 1454r. W XVw. istniały sejmiki ziemskie, sejmy prowincjonalne, sejm walny. Od powstania izby poselskiej samodzielna rola ustawodawcza sejmików ziemskich podupadła. W obradach jego przwodniczył marszałek sejmiku wybierany przez szlachtę. Uczestniczył w nim ogół szlachty, ziemi. W zależności od zadań określano je różnorodnymi nazwami. Najważniejsze były sejmiki przedsejmowe. Zwoływał je król, wysyłając legata z pismem królewskim w którym zawarte były powody zwołania sejmu. Po legacji i wybraniu posłów sejm układał instrukcję poselską. Czasem dawały one posłom swobodę działania tzw. mocą zupełną Posłowe zbierali się z senatorami każdej prowncji na sejmikach generalnych -generałach. Tu uzgadniano stanowsko każdej prawnej i na sejmie walnym w poł. XVIlw. generały zanikły. W to miejsce posłowie i senatorowie Małopolski, Wlkp i Litwy zaczęli zbierać się w czasie sejmu na osobne tzw. Sesje Narodów dla uzgodnienia każdej prowincji w sprawach będących przedmiotem obrad. Osobno zwoływano (przez wojewodów) sejmiki elekcyjne na których wysuwano kandydatów na urzędy sądowe ziemi. Od 1572r. zaczęły funkcjonować w czasie bezkrólewi sejmiki kapturowe. Od 1578r. gdy utworzono Trybunał Koronny rozpoczęto zwoływać co roku sejmiki deputackie dla wyboru deputatów do Trybunału. Po obradach sejmowych zwoływano sejmiki relacyjne

-    posłowie zdawali relacje. Niektóre lauda dawano do zatwierdzenia sejmowi. Jednak sejm czasem kasował lauda. Gdy osłabła działalność sejmu walnego i zanikiem sejmików generalnych wzrosło znaczenie sejmików. W sprawach ogólniejszych decydowali magnaci, lokalnych - ogół szlachty. WII poł. XVIIw. sejmiki uzyskały prawo wyboru komisarzy do Trybunału Skarbowego. Same też powoływały wojewódzkie sądy skarbowe do osądzania zalegających z podatkami. Do funkcji samorządu lokalnego sejmików rozwinęły się w ciągu XVIIw. Zbierały się sejmiki deputackie - od 1578r. zbierały się corocznie celem wyboru deputatów do Trybunału. Sejmik taki po wyborze deputata odraczano na następny dzień, kiedy to odbywał się sejmik gospodarczy, który obradował i uchwalał w sprawach ziemi. Sejmiki zwoływał król. Aby to obejść w XVIIw. sejmiki zaczęły stosować odraczanie -limitację obrad i w ten sposób uniezależniły się od \Madzy centralnej. Limitowany sejmik mógł sam wznawiać swoje obrady. Wystarczało jego zwołanie przez marszałka. Założeniem była zasada jednomyślności. Jednak wprowadzono Zasadę zwierzchności przy wyborach posłów i deputatów trybunalskich, sejm podejmował uchwały na wniosek każdego sejmiku osobno. Rozwinęły się też rządy sejmikowe w warunkach upadku znaczenia władz centralnych. Król odwoływał się w momencie niedochodzenia do sejmiku bezpośredio do sejmiku w sprawach podatków na wojsko. Prowadziło to do tego, że sejmiki same uchwalając i ściągając podatki zwyżki dągnęły dla siebie. Nadwyżki i podatki woj. gromadzono w skarbie woj. Od początku XVIIw. sejmiki zaczęły zaciągać tzw. żołnierza powiatowego. Rotmistrze wojska powiatowego byli powoływani przez sejmiki. Na rozwój rządów sejmików przypada upadek znaczenia starosty. Rządy sejmikowe zniosła konstytucja 1717 zabierając im kompetencje w sprawach skarbowych i wojskowych.