Pozytywizm leksykon literatury polskiej7

u u stało się częste wprowadzanie przez autorkę narratora dziecięcego, uwydatniającego kontrast pomiędzy lirycznym infantylizmem narracyjnego ujęcia « a grozą przedstawionych wydarzeń (Ze szkoły, Nasza szkapa). Odważne podejmowanie trudnych problemów społecznych, mistrzowskie zastosowanie analizy psychologicznej, a także oryginalnych form kompozycyjnych i narracyjnych. stanowi o wysokim kunszcie prozy Konopnickiej. Jej utwory należą do najważniejszych osiągnięć nowelistyki polskiej.

konserwatyści warszawscy

Grupa skupiona wokół >„Niwy", wychodzącej od 1872 r. pod redakcją Mścistawa Godlewskiego, który próbował zbliżyć pozytywistów do generacji konserwatywnych polityków, m in. Adama Goltza, Ludwika Górskiego, Zygmunta Sumińskiego, Stanisława Ostrowskiego. W 1882 r. konserwatyści zaczęli wydawać „Stowo” (wychodzące do 1914 r.), którego redaktorem w pierwszym okresie byt > Henryk Sienkiewicz.

Program konserwatystów zakładał kultywowanie tradycji narodowych, związanych z polską historią i wartościami katolicyzmu. Konserwatyści oponowali przeciwko wpływom myśli europejskiej, zarówno w kulturze, jak i w ekonomii. Szczególnie nobilitowali warstwę ziemiańską, licząc na jej aktywność społeczną. Nierzadko (jak np. > Teodor Jeske-Choiński) głosili poglądy nacjonalistyczne. Apelowali, by w pracy „organiczno-narodowej" wykorzystać narodowy kapitał zarówno ekonomiczny, jak i intelektualny, oraz aby wytyczać sobie cele „użyteczne zawsze i wszędzie”, nie marnując czasu na niepotrzebne dyskusje polityczne (> praca organiczna, > utylitaryzm).

Kraszewski Józef Ignacy

(1812, Warszawa - 1887, Genewa). Autor, którego twórczość należy wpisać zarówno w epokę romantyzmu, jak i pozytywizmu. Zadebiutował literackim „obrazkiem" Pan Walery (1830). W jego bogatym dorobku pisarskim z okresu romantyzmu wyróżnia się cykl tzw. powieści ludowych: Historia Sawki (1842), Ulana (1843), Ostap Bondarczuk (1847).    *

W lutym 1863 r„ na polecenie władz. Kraszewski zmuszony byt opuścić Warszawę. Wyjechał do Drezna, gdzie uprawiał aktywną działalność publicystyczną i literacką. Przysyłał korespondencję do > „Tygodnika Ilustrowanego”, „Kłosów”, „Bluszczu". Od 1866 r. wydawat rocznik „Rachunki", który zawierał szczegółowe spra- *

wozdanla /. życia politycznego I kulturalnego we wszystkich trzech zaborach W 1883 r. pisarz został oskarżony o przekazywanie wywiadowi francuskiemu informacji wojskowych I politycznych, za co skazano go na trzy i pól roku twierdzy w Magdeburgu. Ów fakt przyczynił się do rozwoju jego popularności w kraju, gdzie obdarzono go autorytetem moralnym.

Na emigracji pisał bardzo wiele różnorodnych tematycznie utworów. W powieściach (publikowanych pod pseudonimem Boleslawity) Dziecię starego miasta, Szpieg, Para czerwona (1863-1864) oraz w późniejszych My i oni, Moskal, Żyd (1864-1866) podjął dyskusję nad przyczyną klęski > powstania styczniowego. Budując heroiczny mit powstańca, ukazywał idee mesja-nizmu narodowego. Bardziej krytycznie odniósł się do upadku czynu powstańczego w rozrachunkowych utworach Dziadunio (1867-1868) i Zagadki (1873), wymierzonych w organizacyjny rozpad struktur militarnych, a także w przebrzmiałe echa romantycznego toposu walki. Bohaterowie powieści (Kraszewskiego ostrzegają przed uwikłaniem się w polityczne doktrynerstwo. Pisarz przejawiał świadomość, że pod pretekstem działalności konspiracyjnej nie można zbudować konstruktywnych form aktywności politycznej ani społecznej. Na krótko odchodząc od tematów współczesnych, w 1866 r. wydal > powieść historyczną Rzym za Nerona.

Poszukując sposobów uzdrowienia nastrojów społecznych po upadku powstania, w powieści Roboty i prace (1875) podjął polemikę z pozytywistycznymi hastami > pracy organicznej. W apelu wzywająęym do bogacenia się upatrywał niebezpieczeństwo nieuczciwego dorabiania się jednostek kosztem reszty społeczeństwa. W publicystycznych powieściach Morituri (1874) oraz Resurrecturi (1876) dokonał analizy stosunków społecznych, w Szalonej (1882) ostrzegał przed ruchem emancypacyjnym kobiet.

W Dreźnie napisał cykl „powieści saskich", rozpoczęty w 1874 r. Hrabiną Cosel. Najważniejszym jednak jego literackim przedsięwzięciem byt, zapoczątkowany Starą baśnią (1876), złożony z 29 powieści cykl „kronik o dziejach Polski" (1876-1889).

Kraszewski byt znakomitym ilustratorem historii pozbawionej mitologizacji. Nie tworzył własnych legend, nie ubarwiał faktów, nie wydawał sądów wartościujących, Z jego powieści można było czerpać wiedzę o przeszłości. Brakowało jednakże jego utworom - jak twierdził > Piotr Chmielowski - panoramicznych, malarskich scen; które poruszyłyby emocje czytelnika. Kraszewski cieszył się dużym uznaniem współczesnych. W 1879 r. w Krakowie świętowano jubileusz jego pracy pisarskiej. Uroczystość tę upamiętniło wydanie w 1880 r. Książki jubileuszowej dla uczczenia pięćdziesięcioletniej działalności literackiej Józefa Ignacego Kraszewskiego. W 1888 r. ukazała się też monografia Chmielowskiego Józef Ignacy Kraszewski. Zarys historyczno-literacki. > Eliza Orzeszkowa dedykowała Kraszewskiemu - pocieszycielowi narodu - zbiór opowiadań Z różnych sfer (1888).