Pozytywizm leksykon literatury polskiej4

134

Pałac i rudera (1875). W tym czasie związał się rui wiolo lat z „Kurierem Warszawskim", w którym zamieszczał regularnie doskonale > felietony pod wspólnym tytułem Kroniki tygodniowe. Stanowią one dziś, wydane w 20 tomach, nieocenione źródło wiedzy o ówczesnym życiu społecznym i obyczajowym oraz o sprawach dnia codziennego Warszawy i całego kraju.

Najbliższe lata przyniosły mato udaną powieść Dusze w niewoli (1876) oraz wiele nowel, z których znaczna część należy do trwałego dorobku > nowelistyki polskiej: Sieroca dola, Szkatułka babki, Przygoda Stasia, Powracająca fala, > Kamizelka, > Katarynka, > Antek, Nawrócony, Michalko, Milknące glosy, > Grzechy dzieciństwa, > Omyłka, Pleśń świata, Echa muzyczne, Na wakacjach - utwory z I. 1876-1884. Listę tę uzupełnia > Anielka (1880) - udana próba powieściowa.

Pisma nowelistyczne reprezentują nurt realistyczny, z zachowaniem charakterystycznej dla niego typowości i indywidualizacji psychologicznej postaci, obiektywizmu narratora, obrazkowej konkretności i rzeczowości opisów, stylizacji języka postaci itd. Ponadto jest tu wiele spontanicznego > humoru, który Prusa nigdy nie opuszczał, wiele tonacji emocjonalnych, oddziaływających na wrażliwość i uczucia czytelników, nakłanianych do zainteresowania się ciężką dolą ludzi pokrzywdzonych, biednych, słabych, samotnych i nieszczęśliwych.

Rok 1886 przynosi wybitne dzieto powieściowe > Placówkę, otwierającą okres najważniejszych dokonań artystycznych pozytywistów. W zamyśle autora Placówka odpowiada na „wielkie pytania epoki”, ukazuje zasadnicze cechy podstawowych warstw społecznych - ziemiaństwa i > wsi, ich wzajemne relacje i rolę w życiu narodu.

Jeszcze większym osiągnięciem stała się > Lalka, publikowana w I. 1887-1889 w „Kurierze Codziennym", do którego przeniósł Prus swoje Kroniki tygodniowe. Lalka wywołała mieszane uczucia i zróżnicowane oceny krytyków, z biegiem lat nabierała coraz większej wartości, uznana została za niekwestionowane arcydzieło i najlepszą powieść polską. Doceniono przede wszystkim jej nowatorstwo artystyczne, mające swe źródło w najnowszych dokonaniach powieściopisarzy europejskich, z > Gustawem Flaubertem i > Lwem Tołstojem na czele.

> Emancypantki („Kurier Codzienny", 1890-1893) pisane są zgodnie z pbe-tyką Lalki, utwór jednak został mocniej podporządkowany idei naczelnej, jaka związana jest z „kwestią kobiet".

Czwartą wielką powieścią Prusa jest > Faraon („Tygodnik Ilustrowany", 1895-1897) - utwór „konkurujący" z Sienkiewiczowskim modelem > powieści historycznej. W utworze tym znacznie mocniej niż w Trylogii i > Quo va-dis (powieść ta powstała w tym samym czasie co Faraon) respektowne są normy > realizmu. Przedmiotem obrazowania jest struktura państwa i relacje mlędzyspoleczno, n nlo wqttl< fiwnnturnlczo-mllosny, znacznie w Faraonie upodrzędntony.

W tym czasie coraz chętniej stosowane przez Prusa byty ujęcia paraboliczne. Do dawnych krótkich nowolok logo rodzaju - Pleśni świata i Cieni - doszły nowe: Z legend dawnego Egiptu, Z żywotów świętych, Sen, Widzenie, Widziadło, Zemsta. Autor rezygnuje z weryzmu na rzecz fantastyki, obrazuje różne przywidzenia i majaki, przedstawia zdarzenia o charakterze symbolicznym, wyraża prawdy metafizyczne i transcendentne, podnosi uniwersalne kwestie sprawiedliwości, cierpienia, dobroci, nieprzewidywalności i nieuchronności losu ludzkiego.

Prus pisał do ostatnich swoich dni; pozostawi! rzeczy nie dokończone, jak Przemiany i Dziwni ludzie. W dalszym ciągu uprawiał publicystykę i wygłaszał odczyty na różne tematy. Wydal m in. ambitny elaborat Najogólniejsze ideały życiowe (1897), wznawiany przez autora dwukrotnie. Z dziel literac-ki£h wymienić trzeba jeszcze rozpoczętą wcześnie (w 1886) Sławę, planowaną jako kontynuację Lalki i nigdy nie ukończoną, także powieść poświęconą wydarzeniom rewolueji 1905 r. Dzieci (1909).

Przegląd Tygodniowy” _

1874

Winieta .Przeglądu Tygodniowego" 1875. nr 1

Pismo założone przez Adama Wiślickiego w 1866 r. Redaktor nie posiada! wyższego wykształcenia, byl dyletantem, interesował się sprawami ekonomicznymi. Chciał mieć tygodnik odmienny od innych, zaczął więc przy nadarzającej się okazji atakować poszczególne tytuły. Nakłonił do współpracy licznych zdolnych studentów i absolwentów > Szkoły Głównej Warszawskiej; niemal każdy ówczesny pisarz czy krytyk debiutował w „Przeglądzie". Najbardziej wartościowym nabytkiem Wiślickiego byl >Aleksander Świętochowski*- doskonały publicysta, skłonny do złośliwości, ataku i gwałtownych polemik. Obaj zapełniać zaczęli rubrykę Echa warszawskie, w której prowadzili przez trzy lata „spór młodej i starej prasy”. W 44 numerze z 1871 r. ukazał się słynny artykuł Świętochowskiego My i wy. Inni pozytywiści nie angażowali się do tej walki, pisywali natomiast artykuły programowe o tematyce społecznej, filozoficznej i literackiej, recenzje literackie i teatralne. Byli wśród nich: > Piotr Chmielowski, Józef Kotarbiński, > Henryk Sienkiewicz i > Bolesław Prus jako popularyzator nauk ścisłych. Wszystkie artykuły nacechowane byty duchem > pozytywizmu, zwalczały