page0246

NAZWY GEOGRAFICZNE — TOPONIMIA

Do ogólniejszych ustaleń prowadzi analiza regionalnych zasobów nazw dawnych, poświadczonych w źródłach historycznych, i nazw współczesnych. Owe zasoby regionalne dotyczą obszaru etniczno-językowego (historycznej dzielnicy lub ziemi) o utrwalonej w tradycji historycznej nazwie i typie języka odznaczającym się swoistym zespołem cech dialektalnych.

DAWNE I NOWSZE NAZEWNICTWO TERENOWE W ZRÓŻNICOWANIU REGIONALNYM

Dokumentowane w źródłach archiwalnych (rękopiśmiennych księgach ziemskich, gruntowych, rachunkowych itd., źródłach kartograficznych i in.) nazewnictwo terenowe w ułamkowej zaledwie części ze źródeł tych zostało wyekscerpowane i zinterpretowane (por. np. Galas 1958, Sochacka 1972, 1991, Breza 1978, Pospiszylowa 1985).

Obszerne monografie regionalne odnoszą się jedynie do historycznej mikrotoponimii dwóch obszarów: Mazowsza i Śląska Cieszyńskiego.

Pierwsza w polskiej literaturze toponomastycznej monografia mazowiecka (Wolff, Rzetelska-Feleszko 1982), obrazując wszechstronnie zbiór około 3000 najstarszych nazw terenowych (od XIII do XVI w.) z całej dawnej dzielnicy Polski, umożliwia jednocześnie poznanie istotnych właściwości nazewnictwa staropolskiego.

Analiza znaczeniowa średniowiecznych mazowieckich nazw terenowych odsłania przede wszystkim ścisły związek tych nazw z zasobem wyrazów pospolitych, głównie terminów topograficznych, odpowiadających semantycznie stałym realiom terenowym (związanym z naturalnym ukształtowaniem terenu: Blonianka, Dołowizny, Górzno, Grąd-ków, Kępiste, Wąwał, Zapad; rodzajem gleby: Bagienki, Bieliny, Glin-czanka, Iłowskie, Kamienna, Moczydła; wielkością, kształtem i innymi cechami obiektów: Białe, Czamówka, Czubaty, Dłużne, Kąt, Klinowa, Krąglice, Wielgie; z elementami flory i fauny: Borki, Brzeźnik, Cierzniów-ka, Dąbie, Jaworowa, Kaliniska, Szczawionka; Bocianiec, Bóbr, Gołębnica, Miedźwiadka, Rybie, Turzno; rzadko z roślinami uprawnymi: Chmieliny, Grochówka). Związek ten potwierdzają także nazwy wskazujące na położenie względem innego obiektu (Międzylesie, Podleśna, Zabagnie, Zadrożek; Przed Nartem, U Brzostu). Również podstawy nazw motywowanych sferą kulturową, podobnie jak podstawy nazewnicze związane z motywacją topograficzną, odwołują się głównie do realiów materialnych, efektów działalności osadniczej (miejsc wytrzebionych, upra-

242