page0248

NAZWY GEOGRAFICZNE — TOPONIMIA

W nazewnictwie tym dominują mikrotoponimy jednoczłonowe (ok. 2000 na 2400 haseł nazewniczych). Wśród nazw komponowanych przeważają zestawienia dwuczłonowe (typu Babi Bór, Bobrowy Kierz, Ginący Las, Goła Biel, Jagodny Grąd, Nowy Młyn, Zapłotne Pole, ale także Biel Bąkowska, Lipniki Czerwińskie, Pólko Grabino; łącznie ok. 10%); zestawienia wieloczłonowe występują tu wyjątkowo (Grobelka Kownaty Kąt, Matka na Zalesiu, Pod Dąbrową na Przeczach).

Nazwy przyimkowe, które nie są na tym obszarze typem zbyt produktywnym (144 poświadczenia; ok. 6%), wyróżniają się głównie częstotliwością przyimka na w funkcji nazwotwórczej (Na Dąb, Na Kąciech, Na Olszynkach, Na Pszczelniku, Na Wielgiem Polu) i w mniejszym zakresie przyimka u (U Brzostu, U Mostku, U Stawku, U Wądołu Wilczego). Zestaw konstytuujących nazwy terenowe przyimków jest jednak bogaty (Do Uwrocia, Nad Ośnik, Od Łąkowa Ostrowa, Pod Grabinami, Przed Nartem, Przy Drodze, W Kłodziu, Za Pogorzelą).

Nazwy mazowieckie poza właściwościami toponimicznymi odzwierciedlają staropolskie i regionalne cechy językowe. Zachowały się tu reliktowo niektóre z tych cech, które łączyły w przeszłości całą północną część obszaru polskiego. Poświadczone w nazwach zmiany językowe ukazują związki Mazowsza nie tylko z połnocą Polski, lecz także z całą jej częścią wschodnią oraz Małopolską.

W dawnych mazowieckich nazwach terenowych zachowały się też liczne i ciekawe relikty leksykalne, cenne dla historii języka polskiego i dialektologii historycznej, często nie poświadczone w użyciu apela-tywnym. Można tu wymienić (Bańkowski 1984): w nazwie Bierw lub Bierwi jedyne dotychczas ujawnione poświadczenie staropolskiego rzeczownika bierzw, bierw (w znaczeniu 'mostek, kładka'); hipotetyczny relikt północno-wschodnio-polski nie znanego skądinąd rzeczownika *manla lub *manlica (roślina odurzająca?), poświadczonego w nazwie Mamlicze; odbijające staropolską repartycję terytorialną warianty mlekita, młokita 'rodzaj wierzby, wiklina' w nazwach Mlekicie, Mlekitna; staropolski rzeczownik opacz 'miejsce nachylone ku północy, zbocze północne, cieniste' w nazwie Opacz; unikatowy relikt dialektalny prześmień 'przerwa, przewężenie' (por. przesmyk) w nazwie Prześmień.

Na uwagę zasługują też nazwy odapelatywne: Czerzchl (Czerśl), Rąbież, Trzecież (wtórnie Trzecierz). Związana z pierwszą nazwa czynności czyrśl 'nacinanie kory drzew, by uschły', poświadczona w użyciu apelatywnym tylko na Mazowszu (tu też czyrślić, wtórnie czyrchlić, czerchlić), zachowała się w dwu dialektach staropolskich: mazowieckim i małopolskim, dając

244