page0201

NAZWY MIEJSCOWE

rodowe. Wymienione grupy miały odpowiadać pięciu rodzajom pierwotnego zasiedlenia Polski.

Dyskusja nad ustaleniem właściwej klasyfikacji nazw miejscowych trwała przez długie lata. W efekcie w onomastyce polskiej ustaliły się dwa systemy: 1. podział oparty na kryteriach semantycznych Witolda Taszyckiego (1946), oraz 2. podział oparty na kryteriach językowo-for-malnych Stanisława Rosponda (1957). Obydwie klasyfikacje biorą pod uwagę nazwy miejscowe całej Słowiańszczyzny. (Bardziej szczegółowo omówione zostały na s. 48-51.)

Uznając za słuszne przekonanie historyków o powiązaniu poszczególnych typów nazw miejscowych z etapami słowiańskiego osadnictwa, W. Taszycki ułożył je w następującą kolejność chronologiczną: 1. n. topograficzne, 2. n. kulturalne, 3. n. etniczne, 4. n. dzierżawcze, 5. n. pa-tronimiczne, 6. n. służebne, 7. n. rodowe, 8. n. zdrobniałe. Zarowno sam W. Taszycki, jak i późniejsi badacze nazw miejscowych stwierdzili jednak, że analiza konkretnego materiału nazewniczego pochodzącego z różnych dzielnic Polski przynosi w tym względzie różne rezultaty. Mając do dyspozycji nazwy miejscowe zapisywane dopiero od XII i XIII w., nie jesteśmy bowiem w stanie odtworzyć chronologii, stratygrafii i układu geograficznego nazw powstających już w w. VII-X. Podejmowane próby ustalenia chronologii wymienionych typów nazw są zatem niepewne i często kwestionowane. Utrwaliło się natomiast przekonanie poparte szeroko zakrojonymi badaniami szczegółowymi, iż wśród wymienionych kategorii nazw miejscowych wyróżnić można bardzo stare, należące do najstarszej (szeroko pojętej) warstwy osadniczej, oraz nazwy młodsze. Do pierwszej zalicza się nazwy patronimiczne, część dzierżawczych, niektóre nazwy służebne i etniczne oraz nazwy rodowe. Nazwy topograficzne mogły powstawać we wszystkich okresach historycznych. Nazwy kulturalne (kulturowe) są z reguły późniejsze.

Wymienione kategorie nazw różnią się znacznie frekwencją, i to zarówno w różnych regionach Słowiańszczyzny, jak i w Polsce. Do najliczniejszych należą nazwy dzierżawcze i topograficzne, bardzo liczne są w Polsce również nazwy patronimiczne i rodowe, mniej zaś jest nazw kulturowych i służebnych. Do najmniej licznych należą nazwy etniczne i deminutywne. Duża liczebność nazw określonej kategorii pozwala na ustalenie czasu ich rozwijania się i zaniku, układów geograficznych, ich budowy i typowych podstaw. W grupach mniej licznych trudniej jest ustalić określone prawidłowości, zwłaszcza jeśli nazwy występują w rozproszeniu na większych obszarach.

197