page0209

NAZWY MIEJSCOWE

Wielkopolsce, wokół Wrocławia, w Małopolsce zaś w okolicy Kielc i Sandomierza. Od XIII w. nazwy te występują na całym Pomorzu i w Wielkopolsce oraz wzdłuż Odry na Śląsku. W Małopolsce jest ich w tym czasie stosunkowo niewiele, pojawiają się natomiast na prawobrzeżnym Mazowszu. Układy geograficzne nazw z *-jb pokazują, iż były one zapewne późniejsze od nazw patronimicznych.

Podstawami nazw dzierżawczych z *-jb są najczęściej staropolskie imiona dwuczłonowe zwane „lepszymi", „szlachetnymi". W Wielkopolsce stanowią one podstawy 30% nazw, na Pomorzu Zachodnim — podstawy 55% nazw, na Śląsku — podstawy 40% nazw, np. n. m. Tworzymirz od imienia Tworzymir, n. m. Miłogoszcz od Mitogost, Dargobądz od Dargobąd. Na drugim miejscu znajdują się w podstawach nazw z *-jb formy skrócone i spieszczone imion dwuczłonowych, stanowiąc 30% podstaw w Wielkopolsce, około 23% podstaw na Pomorzu i około 30% podstaw na Śląsku, np. n. m. Radom od imienia Radom, to zaś od Radomir; n. m. Lubosz od imienia Lubosz, to zaś od Lubomir. Podstawami nazw z *-jb są też imiona odapelatywne (przezwiskowe) występujące w 25% nazw w Wielkopolsce i około 9% nazw na Pomorzu, np. n. m. *Kukan-jb od przezwiska Kukań; n. m. Pieszcz od nazwy osobowej *Pestb. Zupełnie wyjątkowo zdarzają się w nazwach miejscowych z *-jb imiona chrześcijańskie. Wskazuje to na stosunkowo wczesny zanik tej struktury

2. Nazwy z sufiksem *-ov- //*-'ev-

Większość dzierżawczych nazw miejscowych w Polsce powstała przy użyciu przymiotnikowego formantu (sufiksu) -ov- przy podstawach zakończonych na spółgłoskę twardą, np. fank-owo, i -'ev- przy podstawach zakończonych na spółgłoskę miękką i pierwotnie miękką, np. faracz-ewo. Sufiks ten tworzy w wyrazach pospolitych liczne derywaty odrzeczow-nikowe. Wyspecjalizował się on zwłaszcza w przymiotnikach od imion, rzeczowników osobowych i żywotnych, stąd z czasem nabrał znaczenia posesywnego (dzierżawczego). Zależność -ov- lub -ev- od wygłosu tematu ulegała zmianom na rzecz dominacji form z -ov- w większości polskich dialektów. W rezultacie nazwy miejscowe z -'ev- występują dziś jeszcze tylko w Wielkopolsce i na Kaszubach. Starsze formy z -'ev- zachowały się też częściowo w całej Polsce północnej, np. Bolszewo na Kaszubach, ale Skrzyszów w Małopolsce.

Nazwy z -ov- // -'ev- występują w rodzaju męskim (-ów, -ew), żeńskim (-owa, -ewa) i nijakim (-owo, -ewo). Na terenie całej Polski dominowały

205