page0276

NAZWY GEOGRAFICZNE — TOPONIMIA

w źródłach niemieckich jako Odera, Oddora, Odra. Nazwa ta ma archaiczną strukturę językową. Prawdopodobnie wywodzi się od praformy *adro~, por. awestyjskie *adu- 'woda, potok'. W językach Europy jest kilka nazw wodnych na Adr-. Indoeuropejskim pierwiastkiem jest zapewne *adu~, sufiksem nazwotwórczym -r-.

Nazwa Bug notowana jest od XI w. w źródłach staroruskich. Jest nazwą o archaicznej strukturze językowej, kontynuującą indoeuropejski rdzeń *bheug- 'wić się, kręcić się, płynąć'. Z tą podstawą związany jest zachowany do dziś w gwarach polskich wyraz bugaj 'zakręt rzeczny, mokradło nad rzeką'.

Forma językowa nazwy rzeki Nysa została ustalona dopiero po 1945 r. Urzędową formą niemiecką była Neifte. Nazwa notowana jest od XIII w., ale dawna grafia nie pozwala w sposób jednoznaczny rozstrzygnąć, czy dawniej było -i-, czy też -y-. Dlatego trudno określić pochodzenie nazwy. Wiąże się ją z indoeuropejskimi rdzeniami *nUd- oraz *neid~, występującymi w nazwach wodnych różnych języków Europy. Nazwotwórczym sufiksem indoeuropejskim było -sa.

Nazw wodnych o archaicznej strukturze językowej, która kwalifikuje te nazwy jako staroeuropejskie, jest na terytorium obecnej Polski stosunkowo dużo. Może warto wyliczyć jeszcze kilkanaście z nich: Błoga, Bzura, Cienia, Cybinka, Drama, Drawa, Drwęca, Ełk, Gwda, Ina, Jura, Kubra, Kwisa, Liw, Łeba, Łupią, Mienia, Mroga, Myślą, Narew, Ner, Nida, Noteć, Obra, Oława, Olza, Orzyc, Osa, Parsęta, Pilica, Reda, Rega, San, Soła, Stoła, Stradunia, Wda, Wieprz, Wierzyca, Wkra. Nazwy tego typu mogły powstawać w okresie przed wyłonieniem się Słowian z prarodziny indoeuropejskiej i dowodzą, że na terytorium obecnej Polski musiało istnieć bardzo stare osadnictwo, choć same te nazwy nie wskazują, że było to osadnictwo, z którego z czasem wyłoniło się osadnictwo słowiańskie, ale też nie zaprzeczają tej tezie.

PRASŁOWIAŃSKIE NAZWY WODNE

Rozpad języka indoeuropejskiego i wyłonienie się nowych rodzin językowych, w tym także językowej rodziny słowiańskiej, spowodował, że w systemach językowych powstało wiele cech różnicujących te rodziny. Podobnie się działo także w nazwach własnych. Wydaje się, że nazwy wodne epoki prasłowiańskiej wyróżnia od starszej warstwy staroeuropej-skiej kilka cech. Zaliczyć można do nich następujące:

272