WSP J POLN254120

Czcsfan: Kosy/, Nazwy osobowe

440

zostałość takiego sposobu rozumienia nazwisk na -ski obserwujemy jeszcze nawet współcześnie. Podczas urzędowych zmian nazwisk typ na -ski wyraźnie dominuje, zastępując przede wszystkim nazwiska odapelatywne. Ogólnostrukturalną iunkcję przyrostka -ski można też prześledzić na przykładzie polonizacji nazwisk obcego pochodzenia (Jungowski od niem. Jung, Arctowski od niem. Arzt) i na przykładzie nazwisk sztucznych {Pekosiński od skrótu Pekos = Polski Komitet Opieki Społecznej1.

Do podstawowych zadań antroponomastyki (działu onomastyki, który zajmuje się nazwami własnymi osób) należy wypracowanie takiej klasyfikacji, która mogłaby posłużyć do uporządkowania i interpretacji bardzo zróżnicowanego materiału. Jedna z często stosowanych klasyfikacji nazwisk ma charakter strukturalno-gramatyczny i za kryterium podziału nazwisk przyjmuje ich budowę. Autorem tej klasyfikacji był Stanisław Rospond, który wyróżnił trzy główne typy nazwisk. Grupę pierwszą tworzą nazwiska prymarnc, niederywowane słowotwórczo, pochodzące bezpośrednio od apelatywów lub innych nazw' własnych, me posiadające osobnych formantów nazewniczyrh (przykłady: Wilk, Szczygieł, Motyka, Buły). Grupę drugą tworzą nazwiska se-kundarne utworzone od wyrazów pospolitych lub innych nazw’ własnych za pomocą odrębnych formantów nazewniczych (np. Wilkoń : -wilk. Bystroń : bystry, Pięknik : piękny). Do trzeciej grupy należą nazwiska złożone powstałe w wyniku połączenia dwu odrębnych wymazów', np. Białowąs, Czamynoga, Ry-bojad. W praktycznym zastosowaniu klasyfikacja ta nastręcza wiele trudności. Nie zawrze jesteśmy w stanie odpowiedzieć na pytanie, czy dane nazwisko powstało w wyniku odrębnych procesów- nazwiskotwórczy'ch, czy nastąpiło tylko przesunięcie funkcyjne apelatywu lub imienia osobowego do klasy nazwisk. Czy- nazwiska Białas, Białek wywodzą się bezpośrednio od przymiotnika biały, czy od potwierdzony-ch w gwarach apelatywów białas, białek ‘człowiek o jasnych włosach'? Czy nazwisko Janik pochodzi bezpośrednio od formy zdrobniałej Janik, czy też miało charakter patronimiczny i oznaczało syna Jana? Czy nazwdsko Parzygnat wywodzi się bezpośrednio od wyrazów parzyć i gnat, czy od gwarowego apelatywu parzygnat ‘kucharz'?

Z genetycznego punktu widzenia, ze względu na tworzywo stanowiące podstawę nazwisk, możemy' wydzielić trzy grupy: nazwiska odapelatywne, odimienne i odmiejscowe. Najgłębsze zmiany w stosunku do bazy^r widoczne są w nazwiskach odapelatywnych. Zachodzi tu przesunięcie z kategorii leksykalnej wyrazów pospolitych do kategorii nazw własnych. Proces onimi-zacji wfąże się z desemantyzacją podstawy (motywacja nazwisk typu Drwal, Marchewka, Sobota, Drozd przez odpowiadające nn apelatywy ma charakter formalno-skojarzeniowy') i zmianami w sferze denotacji. Dodatkowym wykładnikiem onimizacji może być jakiś formant nazewniczy. W dwu pozostałych grupach zachodzi przesunięcie z jednej klasy do innej w obrębie tej samej kategorii leksykalnej nazw własnych.